Inhoudsopgave
Wie Maastricht zegt, zegt in één adem ook bourgondisch. Maar waar komt die term vandaan en sinds wanneer is die ‘gekoppeld’ aan onze provinciale hoofdstad? Meike van der Greft dook voor haar masterscriptie Kunstgeschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen in de geschiedenis van deze karakteristieke typering van Maastricht.
De Apeldoornse (24) woont inmiddels al vier jaar in Maastricht. Voor haar stage kwam ze terecht bij Tracé - Limburgs Samenlevingsarchief (voorheen SHCL, red.). Daar kon ze meewerken aan het Limburgse Briefhoofdenproject. In de archieven van Tracé en het Historisch Centrum Limburg (HCL) bevinden zich ruim 24.000 briefhoofden uit de periode tussen 1850 en de jaren negentig van de vorige eeuw. Prachtig gedrukte opschriften op zakelijk briefpapier met daarop de bedrijfsnaam, de naam van de eigenaar en de adresgegevens. Vaak zijn briefhoofden de enige archiefbronnen die nog bestaan van de talloze mkb-bedrijven die in de negentiende en twintigste eeuw in Limburg floreerden.
Voedselbedrijven
Meike werkte mee aan de data-invoer van al die briefhoofden. “Ik heb heel veel briefhoofden gezien en met name de voedselbranche vond ik interessant. Tegenwoordig koop je alles in de supermarkt, maar in het verleden ging je langs de bakker, de slager, de groenteboer, noem maar op. Zo kwam ik op het idee om onderzoek te doen naar de visuele representatie van de bourgondische eetcultuur van Maastrichtse voedselbedrijven tussen 1850 en 2000. Wat betekent ‘het bourgondische’ in relatie tot de eetcultuur, waar komt eigenlijk de term ‘bourgondisch Maastricht’ vandaan en hoe zie je dat visueel terug bij de voedselbranche en de horeca?”
Banket van de Fazant
Maastricht stond van 1433 tot 1477 deels onder Bourgondische invloed, via het hertogdom Brabant. De overdadige banketten die hertog Filips de Goede van Bourgondië destijds gaf, zijn aanleiding voor de huidige term ‘bourgondisch’. Het legendarische Banket van de Fazant is daar het grootste voorbeeld van. Op 17 februari 1454 organiseerde Filips de Goede in Rijsel (Lille) dit indrukwekkende festijn om de Europese adel warm te maken voor een kruistocht naar Constantinopel, het tegenwoordige Istanbul. Maar wat vooral de geschiedenisboeken haalde, was de ongekende pracht en praal van het feest zelf. Het banket duurde weken en overtrof alles wat men in die tijd kende. Het paleis was versierd met luxueuze wandtapijten en theatrale decors. Het tafelzilver fonkelde van edelstenen, en het diner werd geserveerd met behulp van ronddraaiende en rollende mechanieken die hun tijd ver vooruit waren. Uit de borsten van een mechanisch vrouwenbeeld stroomde wijn, terwijl een standbeeld van een jonge man rozenwater plaste. Een 28-koppig orkest verscheen — letterlijk — uit een gigantische deegpastei, terwijl vier zangers hun stem lieten horen vanuit een nagebouwde kerktoren. En alsof dat nog niet extravagant genoeg was, paradeerden er een leeuw én een olifant door de feestzaal.
Gastvrijheid in plaats van bourgondisch
Om inzicht te krijgen in de ‘bourgondische’ beeldtaal op de briefhoofden, codeerde Meike bijna negenhonderd briefhoofden uit de periode 1850 – 2010 op woorden die passen bij de eetcultuur. Bij een kwart van de briefhoofden begon zich in de jaren 30 van de vorige eeuw beeldtaal over eetcultuur te ontwikkelen. “Je zag heraldiek in combinatie met eten afgebeeld”, vertelt Meike. “Symbolen zoals de ster van Maastricht, ridders en koks die schalen vol met eten droegen, werden afgebeeld. Maar de term bourgondisch bestond toen nog niet. Het was meer de gastvrijheid die werd afgebeeld. Om erachter te komen vanaf wanneer het woord 'bourgondisch' letterlijk terug te vinden was in relatie tot eetcultuur heb ik het VVV-archief van het HCL geraadpleegd, en onderzocht. Het woord 'bourgondisch' dook in 1970 voor het eerst op in de folders en advertenties van de VVV. Het was dus een zelfbedachte term waarmee de stad Maastricht zich strategisch wilde promoten. Het was simpelweg een marketingtruc, maar wel een bijzonder slimme. De term bourgondisch als eetcultuur is ook pas sinds 1984 in de Van Dale terug te vinden.”
Je mag dus voorzichtig concluderen dat de term ‘bourgondisch Maastricht’ eigenlijk pas een dikke halve eeuw bestaat en een geniale marketingtruc is geweest. Al zullen de toenmalige hertogen van Bourgondië daar waarschijnlijk anders over denken.
Van onze partner
