Geen vervolging: bezetters stilzwijgend gelegitimeerd

Inhoudsopgave

Vijftien bezetters van een universiteitsgebouw zijn deze week aangehouden op verdenking van huisvredebreuk. Een misdrijf. Wie die vijftien bezetters zijn, we zullen het nooit weten. Want - ook tot frustratie onder politiemensen - werd hun identiteit bewust niet vastgesteld. Justitie is bang dat ze anders de volgende keer af zien van hun demonstratierecht. Ik verzin het niet: dat is de redenering van het openbaar ministerie.

OPINIE

Hetzelfde openbaar ministerie in Limburg heeft ook besloten de verdachten niet voor de rechter te brengen. Want ze hebben geen geweld gepleegd en er was geen opzettelijke vernieling aangericht in het bezette gebouw.

Justitie kan die beslissing nemen - en zo de rechter buiten spel laten - omdat we in Nederland het opportuniteitsbeginsel hebben. Het is aan justitie om te bepalen welke zaken ze wel en welke ze niet aan de strafrechter voorlegt. Justitie heeft niet alleen een juridische afweging gemaakt, maar ook een politieke: het demonstratierecht weegt zwaarder dan de gepleegde huisvredebreuk. Huisvredebreuk is 'gewoon' een misdrijf waarop een gevangenisstraf of een geldboete staat.

Het is een keuze die door een groot deel van de samenleving niet begrepen wordt. Waarom komen deze bezetters weg met een gepleegd strafbaar feit en krijg ik een boete als ik te hard rij? Waarom wordt deze bezetters niet eens naar hun identiteit gevraagd, terwijl voetbalsupporters - die nog niets gedaan hebben/geen strafbaar feit hebben gepleegd - hun id-kaart naast hun gezicht moeten houden en dan gefotografeerd worden door de politie als ze naar MVV willen? Geldt die redenering om niet te vervolgen soms ook voor het bekladden van gebouwen: weegt de vrijheid van meningsuiting dan ook zwaarder dan het aanrichten van vernielingen? Is dat de reden dat voor al die bekladdingen nog nooit iemand is aangehouden? Slimme camera's genoeg in de binnenstad.

Het is duidelijk dat op justitie de zware verantwoordelijkheid rust om precies uit te leggen waarom actievoerders als ze een Arafat-sjaal dragen vrijuit gaan. De uitleg moet treffend zijn, zodat de samenleving die kan begrijpen. Je hoeft het er niet mee eens te zijn, maar je moet de redenering wel kunnen volgen. Alleen dan kan het recht in Nederland zijn verbindende functie blijven houden. Anders gebeurt het tegendeel: dan ontstaat verdere polarisatie. Die polarisatie is er al. In Maastricht ergeren velen zich al dood aan de bekladding van historische gebouwen, aan de protestmarsen waarbij wordt opgeroepen Israël van de kaart te vegen, aan de verstoring van de herdenking van de 7e oktober op het Vrijhof, aan de verstoring van lezingen aan de universiteit en aan de bezetting van een gebouw.

Want het recht is niet alleen een juridisch systeem. Al in mijn eerste jaar als rechtenstudent leerde ik dat het recht alleen verbindende kracht in de samenleving kan hebben als het systeem ook te volgen (openbaarheid van het proces) en te begrijpen is. Dat laatste houdt een uitgebreide motiveringsplicht in. Het recht is ook een sociaal contract: burgers geven bevoegdheden aan politie, justitie en rechters in ruil voor rechtszekerheid en bescherming. En die rechtszekerheid moet bij elk besluit goed worden uitgelegd.

En in die uitleg gaat het wat mij betreft volledig mis. Justitie vervolgt niet om te voorkomen dat actievoerders bij een volgende demonstratie thuis blijven. De angst voor vervolging zou dan het demonstratierecht uithollen. Is dat zo? Als actievoerders niet meer een gebouw willen bezetten uit angst voor vervolging, is dan hun demonstratierecht dan ineens verdwenen? Geenszins! Er zijn tal van andere mogelijkheden om je punt te maken. Dan kun je wel vinden - zoals ook de rechtenfaculteit in Maastricht dat vindt - dat demonstraties juist moeten schuren om effectief te zijn, dat kan geen vrijbrief zijn om misdrijven te plegen. Wat als je geen gebouw bezet, maar de deur van het college van bestuur barricadeert als dat vergadert en het college daarmee voor uren opsluit in hun kamer? Van hun bewegingsvrijheid berooft? Mag dat als je een Arafatsjaal draagt? Moet dat kunnen, want actievoeren moet juist schuren? Waar ligt kortom de grens? Een misdrijf plegen, is dat niet de rode lijn?

Een andere vorm van protest tegen de universiteit die de banden met Israël nog niet verbroken heeft is overigens ook met je voeten stemmen: waarom kom je vanuit het buitenland studeren aan een universiteit die je zo verafschuwt? Vraag aan al die actievoerders die uit het buitenland hier komen studeren: Waarom geef je die universiteit - die volgens jou ook medeverantwoordelijk is voor genocide - wel je collegegeld? Waarom draag je bij aan het verdienmodel van die universiteit? Toen gestreden werd tegen apartheid in Zuid-Afrika, werd Shell dat daar zaken bleef doen geboycot. Waarom maak je nu wel gebruik van ons onderwijssysteem en in brede zin van alle faciliteiten van Maastricht als studentenstad, als je je vervolgens alleen maar tegen die universiteit wil afzetten, gebouwen bezet en beklad? Je zou denken dat als je als student aan een buitenlandse universiteit gaat studeren, je in de eerste plaats ook te gast bent.

Met de gekozen redenering van justitie bij deze bezetting worden actievoerders beschermd, is er geen sprake meer van de verbindende kracht van het recht, maar is eerder polarisatie het gevolg. Niet vervolgen is niet alleen een jurdische keuze, het is ook een politieke keuze. Door niet te vervolgen wordt impliciet, onuitgesproken, stilzwijgend, de bezetting gelegitimeerd. Muziek wordt niet alleen gevormd door de noten die gespeeld worden, maar ook door de stiltes daartussen.

Het gezag van ons rechtssysteem berust niet alleen op heldere wetgeving en goed gemotiveerde uitspraken van rechters, het berust op vertrouwen. Vertrouwen bij de mensen dat iedereen voor de wet gelijk behandeld wordt. Mensen moeten het gevoel hebben dat de wet eigendom beschermt. Huisvredebreuk tolereren staat daar gevoelsmatig haaks op. Wat ook niet helpt: de politie is een hele dag druk met de bezetting, moet aan het eind van de dag de ME optrommelen om de actievoerders af te voeren. En dan wordt niet eens de identiteit gevraagd! Als burger moet je je toch altijd kunnen legitimeren? Hoe zit dat dan? Nu vraag je er toch om dat de actievoerders de volgende bezetting uitvoeren en de politie weer een dag kan babysitten.

Zonder te weten om wie het gaat, weet je ook niet wie de volgende keer recidiveert: voor de tweede keer het misdrijf huisvredebreuk pleegt. Zo'n aanpak is meer dan het demonstratierecht niet willen uithollen. Dat is inderdaad die impliciete onuitgesproken legitimatie: wij staan achter jullie. De stilte tussen de noten. In Maastricht mag je gewoon een gebouw bezetten en het onderwijs verstoren voor jouw hogere doel.