Inhoudsopgave
Vlaggen en vaandels bestaan er rijkelijk in het katholieke zuiden van Nederland. De verenigingsdichtheid in Limburg is erg hoog. Tracé - Limburgs Samenlevingsarchief (voorheen Sociaal Historisch Centrum Limburg) heeft zo’n tweehonderd exemplaren in haar collectie.
Van een bewust opgebouwde collectie is echter geen sprake. “Vrijwel alle vlaggen en vaandels zijn ‘bijproducten’ van overgedragen archieven”, zegt textielrestaurateur Doortje Lucassen. “Tot de jaren zeventig van vorige eeuw hadden de vakbonden in Limburg eigen afdelingen, vaak vanuit het bisdom georganiseerd. Toen deze ‘lokale’ vakbonden opgingen in de landelijke vakbonden, kwam veel archiefmateriaal richting het toenmalige Sociaal Historisch Centrum Limburg, waaronder ook vlaggen en vaandels.”
Geen museaal depot
In de jaren negentig begon Tracé met een inventarisatie van vakbondsvlaggen en -vaandels in Limburg. Dat trok destijds veel media-aandacht, waardoor steeds meer organisaties hun oude vaandels deponeerden bij Tracé. “We zijn echter geen museaal depot”, vertelt senior archivaris bij Tracé, Andrea Peeters. “Daar hebben we de plek niet voor. Daarom zijn er van de tweehonderd vlaggen en vaandels negentig ondergebracht bij het Limburgs Museum in Venlo en een kleine twintig bij het Discovery Museum in Kerkrade. De overige zijn bij ons opgeslagen.”
Conserveringsproject
Omdat een deel van de collectie in slechte staat verkeerde, werd in 2002 gestart met een omvangrijk conserveringsproject. De uitvoering hiervan kwam in handen van Doortje. Zij beheert ook de collectie en draagt zorg voor een verantwoorde opslag. Daarbij documenteert ze de herkomst, de achtergrondgegevens en de kunsthistorische waarde van deze stukken. “Vlaggen en vaandels zijn door het materiaal waarmee ze gemaakt zijn, zeer kwetsbaar. Een vaandel mag je bijvoorbeeld niet oprollen, en vlaggen mogen niet opgevouwen worden. Verder moeten ze bij 15 graden Celsius en een luchtvochtigheid van 45 procent worden bewaard in een geklimatiseerd depot dat beschermd tegen licht en stof. Dat is ook de reden dat een tentoonstelling van de vlaggen en vaandels nooit lang kan duren. In mei van dit jaar hebben we bij Bureau Europa een expositie georganiseerd onder de titel Oostrelend Erfgoed in Fluweel en Zijde. Die heeft maar vijf weken geduurd vanwege de kwetsbaarheid. Het moet zo donker mogelijk zijn voor de vlaggen en vaandels, daarom hebben we speciaal voor deze tentoonstelling huisjes gebouwd waarin de objecten werden getoond. Het waren net kleine kapelletjes, iets dat goed past bij vlaggen en vaandels.”
Duur en spaarzaam
“Een vlag wappert, een vaandel niet - dat is het grote verschil”, legt Doortje uit. “Daarnaast worden vaandels vaak op een frame gepresenteerd, zijn ze wat klassieker en zwaarder. Het waren vorige eeuw ook kostbare stukken. Zo weten we uit correspondentie dat de Katholieke Volksbond in Gulpen in 1900 een vaandel liet maken bij Atelier Lindeman in Den Haag. Dat kostte destijds 200 gulden. Als je bedenkt dat een arbeider toen 10 cent per uur verdiende, kun je je voorstellen dat dit zeer prijzig was. Vaak werd er door verenigingen ook een aantal jaren gespaard om zo’n exemplaar aan te schaffen. Er waren borduurateliers in heel Nederland en in de Euregio, maar ook verschillende kloosters in Limburg hadden een atelier waar vlaggen en vaandels gemaakt werden. Soms werden die ook eigenhandig aangepast. Bijvoorbeeld als de naam van een vereniging veranderde. In die tijd was men ook spaarzaam.”
Gelovig vaandel
Bij bedrijven trok de directie vaak de portemonnee. Zo valt te lezen op het vaandel van N.V. Staalwerken de Maas. Daar schonken president-commissaris Honigman en directeur Emile van Oppen in 1934 een vaandel aan het bedrijf. Van Oppen was een strenggelovige directeur. Hij stond niet alleen veertig jaar aan de leiding van het bedrijf, maar beschouwde zijn directeurschap ook als een vaderlijke taak met een sterk katholiek stempel. Zo hing er een drie meter hoog neonkruis op een van de schoorstenen dat dag en nacht brandde, stond er bij de ingang van een fabriek een levensgroot Heilig-Hartbeeld en organiseerde hij bedevaarten naar Lourdes voor zijn personeel. Die strenggelovige inslag komt ook tot uiting in het vaandel.
Limburgsevaandels.nl
Ondanks dat Limburg heel veel schutterijen, fanfares, harmonieën en verenigingen kent, beschikt Tracé ‘slechts’ over een tweehonderd vlaggen en vaandels. “Die passen niet in het collectieprofiel van Tracé en ook hebben we zoveel plaats niet om ze te bewaren”, zegt Andrea. “Maar om ze toch in kaart te brengen is het project DRAPO gestart. Verenigingen kunnen een foto van hun vlag of vaandel naar ons sturen met een beschrijving. Deze worden dan door ons op de website limburgsevaandels.nl in een digitale galerij geplaatst, voorzien van beschrijvende labels.”
Toekomst
Tracé heeft samen met antropoloog-curator Kitty Janssen-Rompen het voortouw genomen om een gezamenlijke estafettetentoonstelling te organiseren met een aantal Limburgse erfgoedinstellingen. Iedere instelling zou dan vanuit haar eigen invalshoek iets over de vlag of vaandel kunnen uitleggen, zoals het design, de makers, de technische kant of de ontstaansgeschiedenis. “Als we dit voor elkaar krijgen, zou dat prachtig zijn. De plannen liggen er, maar of het ook daadwerkelijk gaat lukken moet de toekomst uitwijzen”, besluiten de dames in koor.
Van onze partner
