Maakindustrie sterft: leve Brightlands, Einstein en toeristen

Inhoudsopgave

Maastricht was honderden jaren een vooraanstaande religieuze stad. Pelgrimsstad. Was ooit een belangrijke militaire stad. Vestingstad. En daar kunnen we binnenkort aan toevoegen: Maastricht was ooit een machtige industriestad. De glasfabriek - deze week werd de sluiting bekendgemaakt - is onderdeel van een verzameling maakbedrijven die gemeen hebben dat ze uitsterven. Petrus Regout is dood, leve André Rieu.

OPINIE

Waar we straks van leven: kenniswerk op Brightlands/Randwyck, gevolgd door business en maakindustrie die daaruit voortkomt. Dat heet 'valorisatie' met een duur woord. En dan hopen we op de Einstein Telescope. Moet nog gegund worden. En we leven van de toeristen, die hebben we al.

Het is nog lang niet zeker dat dat lukt met de Brightland campus, maar falen is eigenlijk geen optie. Heeft iemand nog wat gehoord van Maastricht als callcentervalley? Mercedes Benz Callcenter slankte recent al enkele honderden banen af. Vodafone vertrekt uiteindelijk helemaal uit de stad. De callcenters waren ooit de gedroomde oases in de woestijn. Maar het wachten lijkt nu eerder op de impact die AI, kunstmatige intelligentie, op callcenters gaat hebben. Hey Google, regel mijn opzegging van... En uitgerekend vandaag wordt bekend dat callcenter Conduent in Maastricht ontslag aanvraagt voor haar 63 medewerkers.

Als het niet lukt met vooral zeer hoogwaardig kenniswerk op Brightlands, kan Maastricht nog altijd het mooiste Florida aan de Maas worden. Met de vergrijzing gaat het getalsmatig sowieso al die kant op. De toeristen hebben de charmes van Maastricht al lang ontdekt. Het zijn er inmiddels zoveel, dat je ook kapot kunt gaan aan je eigen succes. Kijk naar Venetië, Barcelona of dichter bij huis Amsterdam.

Maar één conclusie is wel duidelijk: Maastricht heeft zichzelf al een aantal keren opnieuw uitgevonden. De stad is kampioen transitie, vandaar ook de rijke historie van de stad. Die stad zet nu vol in op Brightlands.

We hebben aan het religieuze verleden vele tientallen kerken te danken, waarvan er nog tientallen een andere functie moeten krijgen en er uiteindelijk vijf of zes overblijven. Ontkerkelijking gaat niet aan Maastricht voorbij. De Heiligdomsvaart laat zien hoe we in het geloof staan: we zijn cultuurkatholieken die het rijke Roomse leven letterlijk hoog houden als de relieken door de stad worden gedragen. De Kruisherenkerk in nu een fraai hotel. Op de Mindebroedersberg huisde de rechtbank en nu het bestuursgebouw van de universiteit in wat ooit een kerk met klooster was. We hebben van het militaire verleden vooral de vestingwerken nog over, de Hoofdwacht op het Vrijthof en de Tapijnkazerne, nu fraai in gebruik bij de Universiteit Maastricht.

En het is de vraag wat we overhouden van de fabrieken. In elk geval al de Wiebengahal en de directeurswoning op de Ceramique, de Sibema-toren op een schoolplein in Heer, het iconische Sphinxgebouw, de gashouder, het Radiumgebouw, alle monumenten die nu op het ENCI-terrein zijn aangewezen. En wat al niet meer.

Het zijn slechts een paar voorbeelden die heel goed laten zien waar Maastricht goed in is. We toverden het Stokstraatkwartier om van een mini-getto in een van de duurste winkelgebieden in ons land. Boekhandel Dominicanen is de mooiste van Europa en misschien wel van de wereld.

Wat hadden we een gigantische maakindustrie. ENCI, Sphinx, Bates Cepro/Mondi, de Glasfabriek, Radium/Vredestein, Filtropa, Macintosh, de Société Ceramique, Philips. Regout was de Elon Musk van zijn tijd, Bosscherveld het eerste industrieterrein van Nederland en Maastricht de eerste industriestad. De glasfabriek is opgericht in 1827. Bijna twee eeuwen heeft de maakindustrie met haar schoorstenen de stad gedomineerd.

We hebben nog de energieslurpers Mosa en Sappi. De vraag is voor hoe lang nog?

Net als de glasfabrieken merken ongetwijfeld ook Mosa en Sappi dat Nederland als productielocatie niet goed meer is. De energie is te duur, het personeel is duur, de milieuregels zijn verstikkend, de landelijke overheid is ronduit een onbetrouwbare partner, er is file op het stroomnet, er is te weinig ruimte. Als ergens op een hoofdkantoor aan de andere kant van de wereld besloten wordt tot wereldwijde herstructurering van de fabrieken, dan is Maastricht al snel een 'no-brainer'. Sluiten want te duur en het perceel waarop de fabriek staat levert bij verkoop nog een boekwinst op om 'U' tegen te zeggen.

De Universiteit Maastricht, die in 2026 haar vijftigjarig jubileum viert, heeft een nieuw economisch fundament gelegd onder de stad. Met de uitgroei van de medische faculteit hebben we nu een academisch ziekenhuis om trots op te zijn. De universiteit en MUMC+ zijn samen goed voor dik 11.000 banen. Na die twee nieuwe leden van het Reuzengilde is de binnenstad met dienstverlening en horeca de belangrijkste werkgever. Zet daar de maakindustrie tegen af met 3000-3500 directe banen en in totaal (met indirecte werkgelegenheid) 7000 banen. De universiteit is het beste wat Maastricht overkomen is.

De universiteit en MUMC+ moeten ook de motor worden van Brightlands, waar de gemeente nu 35 miljoen euro voor heeft gereserveerd. Vier keer vijf miljoen voor Brightlands zelf, vijftien miljoen voor afslag 55 van de A2 naar Brightlands/Randwyck, om de mobiele slagader van het gebied goed te dotteren. Wethouder stedelijke ontwikkeling Bastiaens roept het al lang: ruim baan maken voor Brightlands.

Hubert Mackus, wethouder economie, ziet vooral dat 35 miljoen euro een eerste stap is om de opstart van Brightlands mogelijk te maken. Maar er is nog heel veel meer geld nodig. "Gelukkig zitten de universiteit, MUMC+, de provincie en het rijk - dat ons heeft aangewezen als groeiregio - er ook goed in."

Voor Mackus is het glashelder. "Voor mij gaat het niet alleen om kenniswerk. Het is een combinatie van kenniswerk en de maakindustrie van de toekomst. Daar geloof ik in. Neem een bedrijf als Mosa Meat als voorbeeld. Van die combinatie kennis en maken kan de hele stad profiteren. We moeten daarom volle bak doorpakken op de campus en hopelijk kunnen we ook het particulier kapitaal daarvan doordringen."

Mackus: "We hebben geen andere keuze. Deze week is er een rapport van de Rabobank uitgekomen waaruit blijkt dat de economie in Zuid-Limburg is gekrompen. Vooral door de ontwikkelingen op Chemelot. We zien dat onze maakindustrie kwetsbaar is tegen concurrentie van landen als Saoedie-Arabië, Egypte of bijvoorbeeld Amerika. Dat betekent niet dat we de handdoek in de ring gooien. We vechten ook voor de maakindustrie, waar nog steeds alleen al in Maastricht vele duizenden mensen werken. Daarom willen we ook dat de waterstofleiding niet tot Chemelot loopt, maar tot Maastricht. Hetzelfde geldt voor de stroom-infrastructuur. De maakindustrie kunnen we nog lang niet missen."

De discussie in de stad of er nu meer geld naar cultuur of naar sport gaat, is voor Mackus niet de belangrijkste discussie. "Voor mij is het economie, economie en nog eens economie. Dat staat echt op plek één, twee en drie. Als onze economie in Maastricht en in Zuid-Limburg goed draait, hebben we ook de middelen voor cultuur en sport. En ja, natuurlijk is het belangrijk dat we het aanbod op het gebied van cultuur en sport op orde hebben: dat is - net als een goed aanbod van woningen bijvoorbeeld - allemaal een randvoorwaarde om hier ook de kenniswerkers te kunnen krijgen. Het is in daarom ook zo belangrijk dat we de internationale studenten hier houden. We hebben ook die mensen keihard nodig. De economie faciliteren is topprioriteit."