Inhoudsopgave
De Maastrichtse gemeenteraad heeft ingestemd met de oprichting van de Stichting Samenwerking Zuid-Limburg. Hiermee zetten tien gemeenten in het westen en zuiden van de regio een forse stap richting intensievere samenwerking op tal van maatschappelijke thema’s.
De stichting, die naar verwachting deze zomer formeel van start gaat, moet als vliegwiel dienen voor de ontwikkeling van Zuid-Limburg. Opvallend: de zes Parkstad-gemeenten, samen goed voor zo’n 260.000 inwoners, doen niet mee aan deze nieuwe samenwerking.
Brede samenwerking
De gemeenten Eijsden-Margraten, Gulpen-Wittem, Vaals, Stein, Beek, Valkenburg aan de Geul, Beekdaelen, Maastricht, Sittard-Geleen en Meerssen vertegenwoordigen samen iets meer dan de helft van de Zuid-Limburgse bevolking. Zij slaan hun handen ineen om de grote maatschappelijke opgaven van de regio gezamenlijk aan te pakken. Denk aan het versterken van de welvaart, het bevorderen van gezonde en sociale leefomgevingen, het versnellen van de transitie naar een circulaire economie en het beschermen van het unieke Limburgse landschap.
Deals
De samenwerking is mede ingegeven door de Regio Deals die met het Rijk zijn afgesloten. In 2023 tekenden de tien gemeenten samen met het Rijk een convenant voor projecten ter waarde van 40 miljoen euro. In 2024 volgde een nieuwe deal van 20 miljoen euro. De uitvoering van deze deals vereist niet alleen duidelijke afspraken, maar ook voldoende uitvoeringskracht. De stichting biedt daarvoor een stevig organisatorisch fundament.
Parkstad-gemeenten niet aan tafel
Opmerkelijk is dat de zes Parkstad-gemeenten – waaronder Heerlen, Kerkrade en Landgraaf – geen deel uitmaken van de nieuwe stichting. Daarmee zijn zij, en hun circa 260.000 inwoners, niet direct betrokken bij deze samenwerking. De stichting richt zich dus op het westelijk en zuidelijk deel van Zuid-Limburg, terwijl Parkstad een eigen koers vaart. Dit roept vragen op over de samenhang en slagkracht van de regio als geheel, zeker nu de maatschappelijke uitdagingen – van vergrijzing tot economische transitie – zich niet aan gemeentegrenzen houden.
Van publieke samenwerking naar multi-helix
De Stichting Samenwerking Zuid-Limburg start als een publiek samenwerkingsverband tussen de tien gemeenten. Het bestuur bestaat uit vertegenwoordigers van deze gemeenten, die op basis van gelijkwaardigheid besluiten nemen over hoofdlijnen en begrotingen. Op termijn – na verwachting over twee jaar – is het de bedoeling dat ook private partijen, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties toetreden tot het bestuur. Zo moet de stichting uitgroeien tot een volwaardige ‘multi-helix’-samenwerking, waarin overheid, bedrijfsleven en samenleving samen optrekken.
Een ondersteunend programmabureau, gefinancierd door een gemeentelijke bijdrage van één euro per inwoner per jaar, zorgt voor de coördinatie en uitvoering van de gezamenlijke projecten. De onderliggende projecten blijven inhoudelijk en qua realisatie in handen van de afzonderlijke gemeenten.
Wat blijft de rol van de Maastrichtse raadsleden
De oprichting van de stichting betekent niet dat de gemeenteraad buitenspel staat. Alles behalve dat. Raadsleden houden een cruciale rol in het toezicht op de regionale samenwerking. Maar hoe werkt dat in de praktijk?
Als raadslid stel je de kaders vast waarbinnen het college mag deelnemen aan de stichting. Voorafgaand aan de oprichting geven de raadsleden hun wensen en bedenkingen aan. Het college van B&W moet deze adviezen meewegen bij de definitieve besluitvorming. Gedurende het traject blijft het raadslid het college controleren op de uitvoering van de gemaakte afspraken en het behartigen van de Maastrichtse belangen binnen de stichting
Financiële verantwoording en informatievoorziening
Het budgetrecht blijft bij de gemeenteraad. De bijdrage aan de stichting (€1 per inwoner per jaar) wordt uit bestaande budgetten betaald. Eventuele aanpassingen aan de meerjarenbegroting kunnen alleen met instemming van het voltallige stichtingsbestuur. Raadsleden, van alle deelnemende gemeenten, beoordelen de begroting, jaarrekening en voortgangsrapportages van de stichting via de reguliere planning- en controlcyclus. Daarnaast ontvangen de raadsleden in Maastricht elk kwartaal een Raadsinformatiebrief (RIB) van het stichtingsbestuur, waarin de voortgang en financiële stand van zaken worden toegelicht. Jaarlijks zijn er twee ontmoetingsmomenten voor raadsleden, waar ze rechtstreeks in gesprek kunnen met het bestuur en het programmabureau.
Formele en informele instrumenten
De gemeenteraad kan formele instrumenten inzetten – zoals moties, amendementen en raadsvragen – om invloed uit te oefenen en het college ter verantwoording te roepen. Informeel kunnen raadsleden samenwerken met collega’s uit andere gemeenten, informatie delen en gezamenlijke strategieën ontwikkelen. Dit vergroot de grip op regionale besluiten en versterkt het lokale belang binnen de stichting.
Evaluatie en toekomst
De stichting wordt in de zomer van 2025 formeel opgericht. In 2027 volgt een evaluatie van de samenwerking. De komende jaren zal blijken of de gekozen opzet voldoende slagkracht oplevert en of andere gemeenten, waaronder de Parkstad-gemeenten, alsnog aansluiten. Voorlopig markeert de oprichting van de Stichting Samenwerking Zuid-Limburg een belangrijke stap in de regionale samenwerking, maar ook een nieuwe scheidslijn binnen de regio: niet alle Zuid-Limburgers doen mee aan deze gezamenlijke toekomst.
Maurice Ubags
Maurice Ubags
