Inhoudsopgave
Als de voortekenen niet bedriegen, kan het succes van Maastricht snel en voor sommigen wellicht onverwacht ten einde komen. Rieu is op leeftijd, de Universiteit moet de toestroom van internationale studenten afremmen, het MUMC+ loopt het risico zijn academische titel te verliezen. De Tefaf zou straks zo maar naar Dubai of Abu Dhabi kunnen verhuizen. Ondertussen zijn de Europese instituten die de stad had al langer met de stille trom vertrokken. Grote nationale en internationale bedrijven halen de zeggenschap weg uit Maastricht en Zuid-Limburg.
We brengen als De Nieuwe Ster de eerste longread. Een essay waarin we de risico's analyseren. Wordt Maastricht het konijn dat kijkt in de koplampen en verstard zijn noodlot afwacht? We kijken ook naar wat er nodig is. De verbeelding moet in elk geval weer aan de macht komen. Visionairs van het kaliber Jo Coenen zijn nodig om de stad nieuwe perspectieven te geven.
Rieu
Laten we beginnen met Rieu. Voor de internationale marketing van de stad Maastricht is de violist met de wapperende manen goud waard. Voor Maastricht direct is hij ook goud waard als hij vier weken het Vrijthof betovert en als hij in december nog eens twee weken het Mecc in een sprookje verandert. De economische impact van Rieu is groot. Als Rieu speelt is vrijwel geen hotelkamer meer te krijgen in heel Zuid-Limburg. De economische impact kan onmogelijk onderschat worden.
Rieu is vanuit het succes voor de stad bekeken ook een risico. Hij wordt dit jaar 75 jaar oud en we kunnen Jezus van het kruis bidden in de hoop dat hij nog 10 jaar vitaal op het podium staat. Maar Rieu is natuurlijk niet onsterfelijk. In Mexico kreeg hij de griep en moest hij concerten afzeggen. Natuurlijk, dat kan iedereen gebeuren. Feit blijft dat als Rieu een keer moet stoppen omdat hij te oud wordt, het naar alle waarschijnlijkheid afgelopen is met de concerten.
Tefaf
Laten we kijken naar de wereldberoemde kunstbeurs Tefaf. In 2017 werd het contract nog verlengd - Jo Cortenraedt speelde daar nog een belangrijke rol bij - voor tien jaar. De Tefaf zorgt net als Rieu voor een uitverkochte stad. Alle hotels, restaurants en luxere modezaken profiteren enorm van de Tefaf. Op donderdag vliegen de verzamelaars en handelaars met hun privé-jets op Maastricht Aachen Airport. Tefaf trekt zeer veel internationale toeristen die ook allemaal schrijven over Maastricht. Ook dat is pure city-marketing. Rieu en de Tefaf zijn beiden belangrijk voor het Mecc in Maastricht. Het Mecc, dat vorig jaar enkele miljoenen te kort kwam op de exploitatie uit normale bedrijfsvoering. Zonder Rieu en Tefaf wordt het weer een pak lastiger om de positieve cijfers te schrijven zoals dat voor corona nog gebeurde. De directeur verwacht overigens ook voor komend jaar wel weer zwarte cijfers.
Qatar
De Tefaf is evenwel bepaald geen zekerheid voor Maastricht. In de tien jaar van dit contract is de wereld behoorlijk veranderd. Voor geld is alles te koop.Vraag dat maar aan voetballiefhebbers. Het WK in 2022 werd in de Verenigde Arabische Emiraten in Qatar gehouden, in 2034 is de zandbak van Saoedi Arabië het decor. En Max Verstappen rijdt al jaren zijn rondjes in de oliestaten Qatar, Abu Dhabi en Saoedi Arabië.
Louvre
Dubai is uit zijn voegen gebarsten. Prestige wordt in de Verenigde Arabische Emiraten simpelweg gekocht, ongeacht de prijs. De oliesjeiks van Abu Dhabi betaalden alleen al een half miljard (!) euro om de titel 'Louvre' te mogen gebruiken van de Fransen voor hun kopie van het Parijse museum. De kunstschatten in Dubai zijn ontelbaar. Als Dubai of Abu Dhabi de Tefaf wil hebben, dan kopen ze dat gewoon.
Dubai kent al jaren Art Dubai, de grootste kunstbeurs van het Midden Oosten, toevallig altijd in maart waar in dezelfde periode in Maastricht de Tefaf wordt gehouden. Maastricht, het MECC heeft nog drie jaar een contract met de organisatie van de Tefaf, maar mocht Dubai of Abu Dhabi de kunstbeurs willen, dan krijgen ze hem. De organisatie van Tefaf twijfelde in 2017 al of het contract met Maastricht verlengd moest worden omdat Amsterdam wellicht een betere optie zou zijn vanwege de bereikbaarheid.
Tefaf Dubai
Als het daar om gaat troeft Dubai met gemak Amsterdam af. De internationale luchthaven van Dubai is de grootste luchthaven ter wereld als het gaat om internationale passagiers. 90 luchtvaartmaatschappijen gebruiken de luchthaven om via Dubai naar 257 bestemmingen in 194 landen te vliegen. Tel daar bij op dat de rijkste kunstkopers in de wereld in de oliestaten wonen en Maastricht zou zich toch wel wat zorgen mogen maken om te voorkomen dat we vanaf 2028 of eerder spreken van de Tefaf Dubai of Tefaf Abu Dhabi.
Universiteit
Dan de hoofdmotor van het succes van Maastricht van de laatste vijftig jaar. De Universiteit Maastricht. Vanuit Maastrichts perspectief gezien ligt hier met afstand de grootste dreiging. Het probleem is dat Den Haag de instroom van buitenlandse studenten naar de Nederlandse universiteiten fors wil afremmen. De wind uit Den Haag is zo guur, dat de universiteiten de vlucht vooruit hebben gekozen: zelfregie. Een mooi woord dat zegt dat je liever zelf wil bepalen of je je arm of je been amputeert.
Onderzoek
Deze week maakte De Nieuwe Ster het bericht dat in die zelfregie besloten is éénderde van alle bachelor-opleidingen af te schaffen. Voor Engelstalige opleidingen wordt steeds een lagere capaciteits-fixus bepaald. Het foundation-programma om internationale studenten te trekken wordt stopgezet. Op internationale beurzen zal niet meer actief geworven worden om studenten naar Maastricht te halen. De faculteiten in Maastricht doen nu zelf onderzoek dat in oktober klaar moet zijn. Dan weten we hoe hard de universiteit geraakt wordt. Het is te hopen dat de andere universiteiten waar Maastricht nu gebroederlijk mee optrekt in de zelfregie, begrip blijven houden voor de uitzonderlijke situatie van de UM.
Verlies
Die uitzonderlijke situatie greep de UM zelf al aan in een brandbrief die naar Den Haag gestuurd werd. Als het Engels wordt gestopt aan de universiteit, dan gaat die snel terug naar het niveau van 2009/2010. Vijftien jaar terug in de tijd. Dan verliest Maastricht 9400 studenten. En dat verlies vertaalt zich in alles. In verlies van staf aan de universiteit, in verlies aan bestedingen aan leveranciers, in verlies aan koopkracht van studenten en staf. In totaal verdwijnen 2300 banen in de stad. Het Engels staken is als de trigger voor een nucleaire - maar dan financiële - kettingreactie. Voor een bedrag van circa 400 miljoen euro wordt er niet meer jaarlijks uitgegeven in de stad. Dus alleen in Maastricht zelf.
De tussenstand is dat Rieu niet het eeuwige leven heeft, dat de Tefaf geen langjarige zekerheid is en dat de universiteit naar alle verwachting een kopje kleiner wordt gemaakt. Dat laatste vanuit een verkeerd - om niet te zeggen oliedom - Haags nationalisme. Maar het is wel een feit.
MUMC+
De gifbeker is daarmee nog niet leeg. In de zorg, en ook in de academische zorg, is er nogal wat gaande hand. En dat kan grote consequenties hebben voor Maastricht. Met dank aan zakenminister Ernst Kuipers van Volksgezondheid. Hij heeft relatief kort gewerkt als minister, maar zijn ideeën over de re-organisatie van de ziekenhuiszorg hebben postgevat. Ook de grote zorgverzekeraars zijn geïnteresseerd in nieuw denken.
Academische titel
Kuipers wilde toe naar vijf of zes academische topcentra waarin hyperspecialisten voldoende operaties kunnen uitvoeren. Maastricht moet alert zijn, zo zeggen diverse bronnen tegen De Nieuwe Ster. Het hebben van een prestigieuze academische titel is geen veilig bezit. Maastricht is de kleinste van de acht academische ziekenhuizen in Nederland. En klein is in deze discussie niet fijn. Ook in Leiden zouden ze zich zorgen moeten maken.
Rechter
De vier academische ziekenhuizen die zich bezighouden met kinderhartchirurgie kregen 'al te maken' met Kuipers' ideeën. Hij wilde de operaties concentreren in Rotterdam en Groningen. Utrecht en de combinatie Leiden/Amsterdam zouden dicht moeten gaan. Dat besluit leidde tot een gang naar de rechter, die oordeelde dat Kuipers zijn besluit onvoldoende had gemotiveerd. Voorlopig is de kinderhartchirurgie nog beschikbaar op vier plaatsen. In de uitspraak wordt overigens ook duidelijk dat de minister de bevoegdheid heeft om in te grijpen in de structuur van de Nederlandse zorg.
Prestaties
De geplande ingreep van Kuipers is veelzeggend over het denken. In feite is het concentreren van complexe zorg al langer aan de gang. Achtergrond: zo kunnen de hyperspecialisten voldoende complexe operaties uitvoeren om de beste prestaties te kunnen leveren. Iemand die 100 slokdarmoperaties doet in een jaar kan dat beter dan iemand die er vijftien doet. De vraag onder medici zelf is hoe hoog die zogenoemde 'volumenorm' moet zijn.
Herinrichting
Het terugbrengen van het aantal academische centra in Nederland naar vijf of zes super-gespecialiseerde academische centra is niet van de agenda afgevoerd in Den Haag. Daar wordt over nagedacht. De discussies over een grote herinrichting van de ziekenhuiszorg in Nederland zijn ook doorgedrongen tot Zuid-Limburg, al bezweert bestuursvoorzitter Rianne Letschert van de Universiteit Maastricht dat er geen enkel concreet plan is. Dat daarover in haar bestuurskamer en ook in die van Helen Mertens van het MUMC+ niet over gesproken wordt. Ze erkent dat het 'gerucht' gaat dat de academische titel op het spel staat. "Maar dat is ook wat het is, een gerucht", zegt ze. "Niet aan de orde."
Fuseren
Letschert heeft natuurlijk wel een vermoeden waar dat gerucht vandaan komt. De vorig jaar bekendgemaakte plannen van de universiteit en het ziekenhuis in Maastricht om te fuseren tot één instituut worden door deze en gene wel eens uitgelegd als defensieve stap om het verlies van een academische titel af te wenden. In de trant van: als je maar groot genoeg bent, kunnen ze niet aan je komen. Tegen die achtergrond - waar natuurlijk logica in zit - is het ook gunstig dat het ziekenhuis al langer intensief samenwerkte met andere faculteiten dan de geneeskundige: dat verklaart de + in de naam MUMC+.
Achterland
Maastricht heeft evenwel een groot probleem met schaalgrootte. En dat is het ontbreken van een achterland dat voldoende patiënten oplevert. We zijn nu eenmaal omringd door Duitsland en België. Ooit was de redenering: Nederland heeft acht academische ziekenhuizen die elk twee miljoen burgers als achterland moeten bedienen. Belgen en Duitsers waarvan we er veel in de buurt hebben, komen niet naar Maastricht. Maastricht moet het hebben van Limburg en de aangrenzende Brabantse gebieden. Dat zijn bij lange na geen twee miljoen mensen. Dat is natuurlijk al lang zo en lang is dat geen probleem geweest. Maar als de kaart opnieuw getekend wordt, kan dat wel weer een probleem worden.
Verdedigen
De positie die Letschert in samenspraak met Mertens van het MUMC+ kiest is natuurlijk begrijpelijk. Je wilt geen selffulfilling prophecy over je afroepen door zelfs maar openlijk over de academische titel te spreken. Laat staan om die openlijk te gaan verdedigen. Wie angst uitstraalt wordt vanzelf prooi. De twee bestuurders doen hun lobbywerk achter de schermen.
Het verlies van de academische titel in Maastricht zou natuurlijk een kleine ramp zijn. Want dat zou een groot verlies aan reputatie met zich meebrengen. Bepaalde onderzoeken krijg je niet meer gefinancierd. Dat betekent dat je toppers op medisch en onderzoeksgebied niet meer kunt aantrekken. Het zou ook een forse tegenslag voor de Maastricht Health Campus zijn, waar academisch onderzoek nu juist de motor moet zijn van innovaties die ook weer naar de markt te brengen zijn.
Bedrijfsleven
Is het zwartste scenario daarmee beschreven? Nog niet helemaal. Dat deel van het bedrijfsleven dat denkt dat schaalvergroting de methode is om aandeelhouders hun dividend te kunnen blijven garanderen, verkleint zijn activiteiten in Maastricht en de regio. Met name de beslissingsbevoegdheid wordt weggehaald uit de regio. De grootste uitgever van Limburg, Mediahuis Limburg, moet opgaan in een groot verband, samen met De Telegraaf/Noordhollands Dagblad en NDC in Groningen, Friesland en Drenthe. Beslissingen worden straks genomen vanuit Amsterdam.
Vodafone
Mediahuis Limburg heeft wat dat betreft vele voorgangers. Vodafone, inmiddels gefuseerd met Ziggo verhuisde in de top in Maastricht al eerder naar Utrecht, net als het ABP belangrijke delen naar de hoofdstad verplaatste. DSM vertrok uit Heerlen en betrok afgelopen maand een kantoor in Maastricht. Een lichtpuntje in de duisternis. De vraag is voor hoe lang.
Brand, het bier waar Limburg trots op was. We moeten helaas in de verleden tijd spreken. Heineken kreeg de 'business-case Wijlre' niet meer rondgerekend. De papierfabriek (voorheen KNP) bleek een speelbal van Sappi en kon als gevolg van gewijzigde inzichten op de valreep openblijven. Vanuit Zuid-Afrika werd beslist dat de zustervestiging in Lanaken (600 medewerkers) wel dicht moest. Ander namen? Mercedes Benz Callcenter schrapte 380 van de 1300 banen. Vesteda is vertrokken naar 020. Q-Park is nu eigendom van een Amerikaanse investeerder (KKR), maar zit wel nog in Maastricht gelukkig. Q-Park staat overigens wel voor 4 miljard euro in de etalage. De Amerikanen willen er weer vanaf.
Eurotops
Wie de signalen ziet kan ze verbinden met het verleden en met de toekomst. In het verleden heeft Maastricht enorm geprofiteerd van het organiseren van een Eurotop, als Nederland weer eens voorzitter was. Twee keer viel Maastricht die eer te beurt, dankzij vooral goede contacten in de CDA-familie. De eerste keer ging het overigens een beetje mis omdat de bavarois vol salmonella bleek te zitten en honderden gasten ziek werden.
Verdrag
Nog belangrijker is dat het Verdrag van Maastricht hier uiteindelijk is getekend. Het is in feite de geboorte van de euro. Maastricht heeft lang van dat succes kunnen genieten. Gerd Leers probeerde het succes letterlijk nog een keer terug te halen door het originele verdrag nog eens naar Maastricht te halen. De kans dat Maastricht nog een keer het actuele middelpunt van de wereldgeschiedenis kan worden, lijkt niet meer zo groot.
Calatrava
Veel belangrijker is het om vooruit te kijken. Wat Maastricht nodig heeft is verbeelding. Die moet absoluut terug aan de macht. Zonder vergezichten blijft het navelstaren. Wat dat betreft is een enorme gemiste kans het stopzetten van de bouw van de Calatrava-torens op Randwyck voor universiteit en studenten. Het had een schitterend landmark kunnen worden, maar toen de fundering in de grond zat, kregen de bestuurders slappe knieën. Ze durfden na veertig miljoen euro niet nog eens tachtig miljoen euro uit te geven omdat ze bang waren dat dat niet genoeg zou zijn. Leks Verzijlbergh had visie, maar Maastricht had te weinig lef. Nu staan er op het terrein blokkendozen die een soort van legbatterij zijn voor studenten. Ziet niet uit.
Ondertunneling
De grote visionair als het om stadsontwikkeling gaat is natuurlijk Heerlenaar Jo Coenen. Wat wil het geluk voor Maastricht: dat hij samen met econoom Luc Soete een geweldig plan bedacht heeft om het spoor in Maastricht te ondertunnelen en die operatie - mee - te laten betalen door de alle onroerend goed dat je dan in het centrum kunt bouwen. Briljant. Maar ook hier ontbreekt het aan visie en passie. En dus regeert het geld dat er niet is bij Prorail en ook niet bij de gemeente om mee te betalen. Wat nu wel gaat gebeuren is een herhaling van Randwyck: er komen min of meer dure maar toch slechts cosmetische oplossingen om de ergste problemen aan te pakken. Wetende wat het vergezicht zou kunnen zijn is dat goed geld naar kwaad geld gooien. Beter om in één keer goed te investeren. Ja, dat kost geld, maar een politiek zonder leiderschap kost op den duur veel meer.
Michelin-sterren
En dan is er nog een geluk dat Maastricht ten deel is gevallen. De stad is voor drie en mogelijk zelfs zes jaar gastheer voor de uitreiking van de Michelin-sterren. Op 7 oktober voor de eerste keer vanuit het Mecc. Wie groot denkt, ziet hierin een droomkans voor Maastricht. Om dat te toe te lichten maken we even een uitstapje naar Kopenhagen.
De stad en de regio hebben alles in zich om een voorbeeld te nemen aan het Deense Kopenhagen. Nu het culinaire Mekka van de wereld.
Maastricht is gekend om zijn variëteit aan verfijnde restaurants, om zijn bourgondische sfeer. De horecavakbeurs BBB in het Mecc is dit jaar op 7 oktober decor voor de bekendmaking van de restaurants die geëerd worden met felbegeerde Michelin-sterren. Waar goed de vijand is van nog beter, geldt dat misschien ook wel voor Maastricht.
Deense hoofdstad
Wie graag Michelin-restaurants bezoekt, kan niet meer om de Deense hoofdstad heen. Net zo min als chef-koks uit de wereld die aan de top willen blijven. Culinaire journalisten, foodbloggers, ze moeten naar Kopenhagen om bij te blijven. Want Kopenhagen gaat voorop in culinaire innovaties. Wereldberoemd is Noma, al eens uitgeroepen tot ’s wereld beste restaurant. Trotse vlaggendrager met drie sterren. Vijf restaurants hebben twee sterren en zeven restaurants hebben er één. Dat is veel: Kopenhagen heeft circa 800.000 inwoners. En dan zijn er nog tal van restaurants die ook gewoon heel goed zijn.
Potentie
Het Deense succes is resultaat van visionaire koks en het geloof van een klein werelddeel in de culinaire potentie van Scandinavië. Het succes begint in 2004. Chef Claus Meyer en René Redzepi introduceren de culinaire versie van de tien geboden. De focus ligt op lokale producten, op producten die in het seizoen zijn, die duurzaam zijn geproduceerd, die gezond zijn. Opmerkelijk is dat alle grote chefs uit Denemarken, Zweden, Noorwegen, Finland, Ijsland en Groenland zich vinden in de visie (zie ook kader) en het manifest van de Keuken van het Noorden tekenden.
”As Nordic chefs we find that the time has now come for us to create a New Nordic Kitchen, which in virtue of its good taste and special character compares favorable with the standard of the greatest kitchens of the world”. Om de koks heen ontstond een heel ecosystem van duurzame boeren en vissers.
Heilig vuur
Het lijkt niet eens zo revolutionair, maar dat was het uiteindelijk wel. Het gebruik van producten uit de wilde natuur, ingrediënten uit de regio gekoppeld aan inspiratie vanuit diezelfde natuur waren de vonken die het heilig vuur ontstaken. De regeringen van de Scandinavische landen steunden de lifestyle van de Nordic Kitchen met drie miljoen euro’s. Culinaire toppen, workshops, schoolprojecten: alles ten dienste van de filosofie. Zelfs een modeshow in Shanghai in 2013 waar het thema voedsel was, werd gebruikt om de Nordic Kitchen te promoten.
Twintig jaar doorleefde culinaire visie heeft ervoor gezorgd dat een nieuwe generatie chefs bijna als vanzelfsprekend de lat voor zichzelf heel hoog heeft gelegd. Het publiek staat open voor alle nieuwe innovaties. De ideale proeftuin voor het ontdekken van nieuwe trends. Het is de manier om aan de top te blijven.
Hans van Wolde
Van de culinaire prestaties in de regio Maastricht en in Belgisch Limburg doet Jo Cortenraedt van het blad Chapeau frequent verslag. Chapeau laat goed zien hoe goed het leven, eten en drinken, hier is. De bekende chefkok Hans van Wolde toverde een oude Limburgse boerderijcomplex in Reijmerstock om tot Brut172, een tweesterrenzaak. Hij is een van de absolute meesters als het gaat om smaakbeleving, om innovatie, om presentatie. Hij daagt zichzelf steeds opnieuw uit.
Hotelschool
Maastricht en de hele regio, inclusief aangrenzend buitenland, zou een flinke stap vooruit kunnen zetten, als de chefkoks zich zouden kunnen vermannen om niet ten onder te gaan aan ‘jalouzie de métier’. Dan ligt er ook in Zuid-Limburg een fantastische culinaire infrastructuur. Van duurzame boeren tot de hotelschool in Maastricht. Van innovatieve chefkoks tot een bijna van God aan dit gebied gegeven natuurlijke charme. Van goede wijnboeren tot ons nieuwste erkende regionale product, de Limburgse vlaai.
Ondernemerschap
Maastricht Marketing weet goed hoe ze zo’n beweging moeten vermarkten: ze hebben heel slim de term vijfsterren-landschap voor Maastricht en het Heuvelland al weer een tijdje gemunt. De provincie is altijd al pleitbezorger van onderscheidende initiatieven, waarvoor altijd geld is te vinden. Het is de aanpak van de hightech-regio Brainport Eindhoven. Elkaar kennen, korte lijntjes, ondernemerschap en elkaar de bal toespelen. Nauwe samenwerking tussen ondernemers, lokale overheden en onderwijsinstituten. Zo bouw je wereldkampioenen als ASML.
Culinaire top
Maastricht – bedenker van het Preuvenemint - zou het voortouw moeten nemen. Beleg een culinaire top van de sterrenkoks uit de regio. Doe dat voor 7 oktober. Laat ze een convenant tekenen en trek als stad als eerste de beurs. Verleid anderen om de Limburgse keuken te steunen. En laat het vooral over aan de artiesten achter de potten en de pannen. Succes heeft altijd vele vaders. Laat dat ook zo zijn.
Durf!
En dan moeten we nog een noot kraken. Die ligt in het stadhuis. Wethouders en gemeenteraad moeten zich veel meer de luxe gaan permitteren om af en toe een dag rust te nemen en dan uit te zoomen. Dan kun je namelijk veel meer context zien van wat er aan de hand is. Ook een jaarlijkse studiereis naar een andere Europese stad - ga naar Kopenhagen! - zou verplicht op het programma moeten staan. Ga met zijn allen, dat is meteen goed voor de teambuilding, of op zijn minst voor het verbeteren van de onderlinge verhoudingen. En ja, dat kost wat. Maar dan heb je ook wat! Durf! We leven maar een keer en het meeste dat we kunnen bereiken is dat we de stad net zo vitaal doorgeven aan de volgende generatie als dat wij hem hebben aangetroffen.
