Inhoudsopgave
Afgelopen week verscheen in De Limburger een artikel van de hand van verslaggever Carola de Boer met als titel: Hoe honderden arbeiders tweehonderd jaar geleden met schop en kruiwagen geschiedenis schreven in Nederweert. In het artikel is te lezen over het bloed, het zweet en de tranen van honderden arbeiders die de 123 kilometer lange Zuid-Willemsvaart hebben uitgegraven.
‘Diezelfde Zuid-Willemsvaart komt in Nederweert samen met de Noordervaart (Canal du Nord) en het Kanaal Wessem-Nederweert in de zogenaamde kanalenviersprong. In dit gebied is in het verleden veel gebeurd. Er ligt een verborgen geschiedenis van noeste arbeid in de negentiende eeuw (…)’, zo schrijft De Boer. Eén van die honderden arbeiders in Nederweert was een man die zou zorgen voor een uitgebreid Maastrichts nageslacht met een ‘nieuwe’ familienaam. We verplaatsen ons deze keer naar de jaren twintig van de negentiende eeuw.
Koning Willem I als voortrekker
De Zuid-Willemsvaart, vernoemd naar onze koning Willem I, één van de voortrekkers van het project, is een kanaal tussen Maastricht en ’s-Hertogenbosch, gelegen in de huidige provincies Nederlands-Limburg, Belgisch-Limburg en Noord-Brabant. Hoewel het oorspronkelijke kanaal 123 kilometer lang was, werd het later verkort tot bijna 122 kilometer. Op het lange traject passeert de Zuid-Willemsvaart plaatsen zoals Maastricht, Maasmechelen, Bree, Weert, Helmond en 's-Hertogenbosch. In de zomer van 1821 werden in Nederweert de voorbereidingen gestart voor de aanleg van de Zuid-Willemsvaart. In dat jaar woonde de vierendertigjarige koopman Jan Kröntjens in Susteren. Op 5 november 1821 beviel Catharina van Lierop, de echtgenote van Jan, van een zoon. Diezelfde dag nog meldde Jan zich bij de ambtenaar van de burgerlijke stand van de gemeente Susteren om aangifte te doen van de geboorte. Het jongetje ontving de namen Matheis Arnold. Nog geen zeven maanden oud zou de kleine Matheis Arnold worden. Op 26 mei 1822 overleed hij in Susteren.
Een stamvader wordt geboren
Op 15 juni 1824, twee jaar na het overlijden van de kleine Matheis Arnold Kröntjens, duikt het echtpaar Kröntjens-Van Lierop op in Nederweert. Op die dag beviel Catharina van Lierop in het dorp Budschop (gemeente Nederweert) van een zoon die de naam Joannes ontving, en dus mogelijk in het dagelijks leven net zoals zijn vader Jan werd genoemd. De ambtenaar van de burgerlijke stand van de gemeente Nederweert was de verantwoordelijke voor het ontstaan van een ‘nieuwe’ familienaam toen hij de geboorteakte opmaakte. Hij schreef de familienaam van de vader namelijk als Kruijntjens in plaats van Kröntjens. In de geboorteakte werd genoteerd dat de vader een arbeider was die betrokken was bij de aanleg van de Zuid-Willemsvaart. Nadat voor de aanleg van het kanaal geen arbeiders meer nodig waren, besloten Jan Kröntjens en Catharina van Lierop te verhuizen. De bestemming was Zuid-Limburg. Als Jan en Catharina niet uiteindelijk in Maastricht terecht waren gekomen, dan had hun zoon Joannes Kruijntjens er nooit voor kunnen zorgen dat de familienaam Kruijntjens een bekende Maastrichtse familienaam zou worden. Maar voordat de verhuizing naar Maastricht plaatsvond, zou het gezin nog eerst elders neerstrijken.
Amby als nieuwe woonplaats
In 1828 woonden Jan en Catharina in Amby. Op 25 april van dat jaar maakte de ambtenaar van de burgerlijke stand van de gemeente Amby een bijzonder slordige geboorteakte op. Jan Kröntjens, dagloner van beroep, deed die dag aangifte van de geboorte van een nieuwe zoon. De ambtenaar schreef de familienaam van Jan als Krijntjes. Als moeder van het kind noteerde hij ‘Catharina van’. Het onderdeel ‘Lierop’ van de familienaam werd niet vermeld. Tot overmaat van ramp werd ook nog eens een verkeerde voornaam van het kind vermeld, te weten Joannes. Dit jongetje overleed op zesjarige leeftijd op 28 mei 1834 in de Ruiterstraat in Wyck onder de naam Mathijs Kröntjens. Het valt te betwijfelen of Jan Kröntjens een verkeerde voornaam van zijn zoontje kenbaar had gemaakt aan de ambtenaar van de burgerlijke stand van de gemeente Amby. Het zal eerder een slordigheid van de betreffende ambtenaar zijn geweest.
Jan Kröntjens komt te overlijden
Voordat de jonge Mathijs Kröntjens in 1834 in Wyck overleed, woonden zijn ouders daar al meerdere jaren. Op 20 maart 1832 werd namelijk Henricus Kröntjens geboren in de Ruiterstraat. Vader Jan was toen dienstknecht van beroep. Ruim vijftien maanden later overleed Henricus alweer. Zijn ouders woonden toen nog steeds in de Ruiterstraat. Vervolgens werd op 21 maart 1835 zoon Franciscus Hubertus Kröntjens geboren. Jan en Catharina waren toen inmiddels verhuisd naar de Stenenwal in Wyck.
Op 15 november 1839 sloeg het noodlot toe. Jan Kröntjens overleed die dag. Volgens de overlijdensakte was hij werkman van beroep en woonachtig in de Breulingstraat. Zijn leeftijd werd gesteld op vijfenvijftig jaar, zodat hij mogelijk omstreeks 1784 geboren zal zijn. De overlijdensakte onthult ook iets over de afkomst van Jan. Hoewel de namen van zijn ouders niet worden genoemd, werd in de akte wel opgenomen dat hij geboren was in ‘Wickerade, groothertogdom van den neder Rijn’. Mogelijk dat dit Wickrath betreft, tegenwoordig een district binnen de gemeente Mönchengladbach (Noordrijn-Westfalen).
Joannes Kruijntjens sticht een Maastrichtse familie
Toen Jan Kröntjens overleed, was zijn zoon Joannes Kruijntjens pas vijftien jaar oud. Zijn weduwe Catharina van Lierop ging de kost verdienen als wasvrouw. Bijna negen jaar nadat zijn vader was overleden, stapte Joannes in het huwelijksbootje. Op 5 oktober 1848 stond de vierentwintigjarige Joannes, op dat moment dagloner van beroep, samen met zijn verloofde, de even oude fruitverkoopster Maria Elisabeth van Ark, voor de ambtenaar van de burgerlijke stand van Maastricht. Ondanks dat zijn vader Kröntjens heette, zou Joannes verder door het leven gaan onder de naam Kruijntjens. Hij werd daarmee de stichter van een ‘nieuwe’ Maastrichtse familie.
Maria Elisabeth van Ark was reeds in 1845 ongehuwd moeder geworden van een dochter. Ondanks dat Joannes kruijntjens zeker niet de biologische vader zal zijn geweest, werd deze dochter wel door hem erkend bij het huwelijk. Vanaf dat moment zou die dochter de familienaam Kruijntjens dragen.
In de periode 1849-1868 zou Maria Elisabeth van Ark nog negen keer het leven schenken aan een kind. Twee van die kinderen zouden vóór hun eerste verjaardag overlijden. Het jongste kind in het gezin was pas acht jaar oud toen vader Joannes Kruijntjens op 26 augustus 1876 op tweeënvijftigjarige leeftijd kwam te overlijden. Het gezin was toen woonachtig in de Batterijstraat. Volgens de overlijdensakte was Joannes op dat moment koetsier van beroep.
Het nageslacht
Als weduwe zou Maria Elisabeth van Ark de kost blijven verdienen als fruitverkoopster en zou zij meerdere keren verhuizen. Zo woonde zij onder meer in de Capucijnenstraat, op Hoogfrankrijk, in de Boschstraat en in de Jekerstraat. Zij zou uiteindelijk overlijden op Calvariënberg in de Abtstraat, vijfentachtig jaar oud. Haar zonen zouden trouwen met dames uit de families Gilissen, Volz en Simons, terwijl de echtgenoten van haar dochters leden waren van de families Schils, Schifferstein en Vrencken.
