Inhoudsopgave
Rouw- en gedenkpark Tongerseweg is een van de oudste algemene begraafplaatsen van Nederland. Het poortgebouw aan de Tongerseweg, de ommuring met twee andere poorten, de kerkhofkapel en een achttal grafmonumenten hebben zelfs de status van rijksmonument.
Niemand weet het precies, maar de schatting is dat sinds 1812 zo’n 50.000 mensen hun laatste rustplaats aan de Tongerseweg hebben gevonden. Dit betekent niet dat er nu nog 50.000 grafstenen staan op de begraafplaats. Graven zijn namelijk in de loop der eeuwen geruimd of samengevoegd. Bovendien zijn er momenteel strooivelden en bestaat sinds 1 januari 2025 de mogelijkheid tot natuurlijker begraven. Graven die dus per definitie geen grafstenen krijgen. Daarnaast heeft het Rouw- en gedenkpark een wereldprimeur. De Memorial Cube is een modern en innovatief columbarium, specifiek ontworpen voor 3.000 bolvormige urnen.
Cadeau aan de Maastrichtenaren
Aan iedere laatste rustplaats of bijzondere plek op de begraafplaats zit een verhaal vast. Van al die verhalen is nu een selectie vastgelegd in een documentaire. Cineast Arnold Smit, zoon van Daan Smit van het vroegere gelijknamige en bekende muziekhuis in Maastricht, is al sinds januari van dit jaar aan de slag en hoopt de film, die anderhalf uur gaat duren, in november te presenteren. “Het is een cadeau aan de Maastrichtenaren”, zegt Arnold. “Het is zeker geen film waar ik commercieel gewin uit wil halen. De documentaire is opgenomen in het Maastrichts, want de begraafplaats is van de Maastrichtenaren. Ik heb wel een Nederlandse ondertiteling gemaakt.” De documentairemaker woont schuin tegenover de begraafplaats en vond in Henri Gozé, Roger Pilmeijer en Peter Clermonts de ‘hoofdrolspelers’ om de verhalen te vertellen. Henri en Roger geven rondleidingen op de begraafplaats en kunnen over ruim driehonderd interessante plekken wel iets vertellen. “Ze hebben moeten kiezen”, legt Arnold uit. “In totaal staan we op 29 plekken stil op de begraafplaats.”
Feiten checken
“Historie, bekendheid van de overledene, cultuurbepalende monumenten en de verbinding met de stad Maastricht zijn de belangrijkste criteria voor onze verhalen”, vertelt Henri. “De begraafplaats kun je zien als één groot geschiedenisboek over Maastricht. De bron van al deze verhalen halen we – indien nog mogelijk - op bij de nabestaanden. Het is ontzettend belangrijk om feiten te checken. Je wilt niet iets vertellen dat onjuist blijkt te zijn.” De jarenlange ervaring van de twee rondleiders heeft tot een indrukwekkende reeks van verhalen geleid. Henri (83) is al meer dan twintig jaar rondleider en Roger (41) heeft al ruim 15 jaar op de teller staan. “We willen met onze verhalen niet alleen maar de informatie uit de boeken van Hub Noten en Servé Minis oplepelen”, zegt Roger. “Zij hebben twee prachtige boeken (Tuinen van Stilte en Als de stemmen zwijgen spreken de stenen, red.) over de begraafplaats geschreven. Wij vertellen niet allen hun verhalen, maar ook andere verhalen. Tijdens een rondleiding merk je wel waar de interesses liggen. Als mensen bijvoorbeeld geïnteresseerd zijn in MVV, wijs ik hun het graf van de eerste MVV’er die het Nederlands elftal haalde. Vinden ze politiek interessant, gaan we bij bekende politici langs. En zo hebben we een grote variatie aan aanvullende onderwerpen.”
Prachtige verhalen
En verhalen vertellen kunnen de twee heren. Je hangt direct aan hun lippen. Of het nu gaat over mevrouw Zeekaf die in 1812 als eerste op de begraafplaats werd begraven, over de twijfel of Jan Pieter Minckelers nu wel of niet in Maastricht is begraven of het metalen graf van Barbera Bosch van Drakestein-Volkhemer. Je kunt Henri en Roger twee levende geschiedenisboeken noemen. Maar ook zij hebben niet het eeuwige leven, dus de vraag is hoe zij hun kennis hebben geborgd? “Mijn kennis is alvast naar Roger gegaan”, vertelt Henri. “We hopen natuurlijk dat er straks ook weer iemand komt die Roger onder zijn hoede kan nemen.”
Oorlogsgraven
Een bijzonder verhaal is dat van de oorlogsgraven. Peter Clermonts is vorig jaar door burgemeester Wim Hillenaar benoemd als consul van de Oorlogsgravenstichting voor de gemeente Maastricht. “Ik maak regelmatig een rondje langs de oorlogsgraven en rapporteer aan de gemeente als er iets aan de hand mocht zijn. Verder probeer ik achter de verhalen van de soldaten te komen die hier hun laatste rustplaats hebben gevonden. Ik heb inmiddels contacten met mensen tot in Australië toe. Met regelmaat krijg ik ook e-mails van mensen uit Engeland die graag iets willen weten over een van de 38 Commonwealth War Graves die hier liggen. Ook 44 Belgische, 3 Joodse en 17 Nederlandse oorlogsgraven zijn hier aan de Tongerseweg te vinden.”
Maestricht Begroef
Alle betrokkenen bij de film willen de liefde voor de begraafplaats aanwakkeren bij de Maastrichtenaren. De documentaire moet ze daarbij gaan helpen. Arnold hoopt de film straks te kunnen slijten aan RTV Maastricht, de bibliotheek en wellicht L1. In ieder geval zal de documentaire online zijn te bekijken. De titel roept wel vragen op: Maestricht Begroef. Maar dat is misschien juist de bedoeling.
