ENCI groter cultureel erfgoed dan Zeelandbrug

Inhoudsopgave

Zelden is een monumentenschildje zo waardevol geweest als het schildje dat directeur Harry van der Hoorn, eigenaar van het voormalige ENCI-fabrieksterrein, woensdag kreeg uit handen van de Susan Lammers, de algemeen directeur van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Bij de recente oplevering van de gerestaureerde Walmuur en rondeel De Vief Köp was de Rijksdienst al lyrisch over de Maastrichtse aanpak, woensdag deed de directeur er een schepje bovenop.

Lammers stond stil bij het feit dat 23 gebouwen en machines (Oven 8) officieel werden aangewezen als rijks- danwel gemeentemonument. Samen moeten die 23 monumenten de komende generaties het verhaal van de ENCI vertellen. Directeur Lammers vergeleek het belang met dat van de Zeelandbrug en zei dat de ENCI zelfs van meer betekenis is geweest.

Historie
Wethouder John Aarts van de gemeente Maastricht ging in op de 200 miljoen jaar historie van het gebied. "Waar wij nu staan, dat lag vroeger waar nu Suriname is. Wat zo'n 68 miljoen jaar geleden subtropische zee ter hoogte van Spanje was, is nu hier gekomen door drift." Aarts vertelde over de ongelukkige start van de ENCI - door Belgen - in 1926, met de crisisjaren voor de deur. Hij memoreerde evenwel ook het belang van Limburgse kolen en cement uit Maastricht voor de wederopbouw van het land. "Iedereen woont in een huis dat gemaakt is met cement uit Maastricht. Alleen betalen ze ons geen OZB meer", grapte hij.

Harry van der Hoorn
De ontwikkeling van het 33 hectare grote gebied is in handen van LRE (Limburg Real Estate) van de Brabantse standbouwer Harry van der Hoorn. Lammers had lovende woorden voor hem. "Zonder deze eigenaar hadden we hier nu niet gestaan", zei ze. Ze memoreerde dat de eigenaar voortvarend te werk is gegaan en onderwijl ook al het gebied opruimt.

Komende twintig jaar
Duidelijk is dat de eigenaar die het hele iconische gebied gaat ontwikkelen daar de komende twintig jaar druk mee zal zijn. Het wordt de kunst om de ontwikkeling betaalbaar te maken. Daarvoor, zo werd deze week bekend, is het noodzakelijk om ook nieuwbouw, nieuwe volumes, aan het gebied of aan bestaande gebouwen toe te voegen. De monumentenstatus maakt het nu ook mogelijk dat er gemeentelijke en rijkssubsidies komen voor deelprojecten.

"Bestaande en unieke fabriekspanden, waarvan een groot deel monumentaal is, worden herbestemd voor culturele, commerciële en woonfuncties. Deze beoogde herbestemming biedt de kans om het erfgoed te behouden en tegelijkertijd het gebied nieuw leven in te blazen", zo schrijft LRE.

Harry van der Hoorn voegt toe: “Onze ambitie is om het oorspronkelijke 'rauwe' karakter van het terrein te behouden, zodat deze unieke geschiedenis zichtbaar blijft en als inspiratiebron dient voor de toekomstige ontwikkelingen op het gebied van werken, wonen, leven, recreëren, innovatie en onderwijs. Van industrieel erfgoed naar een bruisende toekomst.”

Harry van der Hoorn is trots op het eerste monumentenschildje. Naast hem Pieter Stokkink van het ontwikkelteam.

*Bron beeld linksboven en midden boven: Rademacher / de Vries Architecten*

Gemeentelijk monument De Slakhal
Als het ENCI-terrein een plek voor wonen en werken wordt, is cultuur essentieel. De ENCI moet fungeren als culturele trekpleister. Het huidige AINSI-theater wordt al gewaardeerd, maar ook de Slakhal, waar vroeger hoogovenslak werd gedroogd, zal volgens het ontwikkelteam ENCI Maastricht uitgroeien tot een dynamisch trefpunt waar verleden en toekomst samensmelten. “Het monument zou een prachtig decor bieden voor bijvoorbeeld een ENCI Museum en ruimte voor kleinschalige programmering. We moedigen experimenten en talentontwikkeling aan dat past bij de atypische en inspirerende ENCI-omgeving”, zegt Ivan Roos die namens het ontwikkelteam de invulling van de eerste gebouwen presenteerde. Het doel is ook om de Slakhal te gebruiken als onderkomen voor verschillende culturele instellingen. Zo zijn er gesprekken gaande met het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg (SHCL), een erfgoedcentrum dat zich richt op de sociaaleconomische en culturele geschiedenis van Limburg.

Rijksmonument De Grondstoffenhal
Een van de markante gebouwen die als rijksmonument is erkend, is de Grondstoffenhal inclusief haar transportbanden, transporteurs en een kraan op de Maaskade. Deze indrukwekkende hal, met een lengte van maar liefst 340 meter, werd gebruikt voor het opslaan van grondstoffen die nodig waren voor de cementproductie. Een deel van de Grondstoffenhal zal straks de nieuwe entree van het ENCI-gebied vormen, waardoor het unieke terrein dat tot nu toe afgesloten is, toegankelijk wordt voor het publiek. Ook hier is ruimte voor culturele activiteiten. Daarnaast zijn er plannen om de Grondstoffenhal te transformeren naar een locatie voor zowel woningen als bedrijven.

Rijksmonument Oven 8
Een andere beoogde ontwikkelingen die werd toegelicht, is de ENCI Energie Hub. Water wordt ingezet om het terrein klimaatbestendig te maken. De hub zal overtollig water uit de groeve hergebruiken als proceswater voor bedrijven, wat bijdraagt aan een circulaire waterhuishouding in het gebied. Open wateropslagplaatsen op het voormalige fabrieksterrein worden ingezet om bij hevige regenval water op te vangen en zo overlast voor de riolering te voorkomen. Elektriciteit wordt opgewekt met waterkracht en zonnepanelen en opgeslagen in batterijen. Daarnaast wordt onderzocht of het mogelijk is om op termijn biogas te produceren uit biomassa uit het natuurgebied, dat dan kan worden gebruikt in de productieprocessen op het terrein. Onder andere de Klinkerhal als onderdeel van het iconische rijksmonument Oven 8 zal hieraan bijdragen.