Inhoudsopgave
Op woensdagavond 1 oktober verzorgde ik in de monumentale Cellebroederskapel een lezing over één van mijn favoriete onderwerpen: de akten van Maastrichtse notarissen die actief waren in de zeventiende en achttiende eeuw. Voor een publiek van meer dan tachtig personen legde ik uit hoe je aan de hand van die notariële akten een andere geschiedenis van de stad kunt schrijven.
De geschiedenis van Maastricht bestaat namelijk niet enkel uit onderwerpen als de vele belegeringen van de stad en de bekende tweeherigheid. De inwoners en bezoekers van de stad hebben hun sporen achtergelaten in notariële akten. De verhalen die verborgen liggen in die akten werpen een verrassend en ander licht op het verhaal van de stad Maastricht. Graag laat ik de lezers van De Nieuwe Ster kennismaken met een aantal Maastrichtenaren die door de bestudering van notariële akten uit het duister van het verleden zijn gehaald.
Russische roebels
In 1747 overleed de weduwe van kapitein De Pauw. Notaris Jacobus Carolus Ruijters werd ingeschakeld om haar bezittingen in kaart te brengen. Voor de geschiedenis van Maastricht zijn dergelijke boedelbeschrijvingen van groot belang. Uit die akten blijkt namelijk niet enkel de materiële welvaart van de stad, maar ook kun je aan de hand van de inhoud van die akten bijvoorbeeld bepalen hoe internationaal de stad was. Tot de bezittingen van de weduwe De Pauw behoorde een grote hoeveelheid internationale munten. Dit waren onder meer Franse en Spaanse munten, maar ook Russische roebels. In de periode 1741-1761 zwaaide Elisabeth, dochter van tsaar Peter de Grote, de scepter over Rusland. Ongetwijfeld zal haar beeltenis op die roebels hebben gestaan.
Een Russische roebel uit de regeerperiode van tsarina Elisabeth. Tot de nalatenschap van de weduwe van kapitein De Pauw behoorden ook Russische roebels. Beeld: Public Domain, Wikimedia Commons
Loderein
De grote welvaart van de weduwe De Pauw blijkt onder meer uit het bezit van een zilveren “L’eau de la reine” doosje. Dit was een in het verleden gebruikt geurwater, verwant aan eau de cologne. Het werd ook wel Loderein genoemd. Loderein was een kostbare vloeistof die slechts door rijken en welgestelden kon worden aangeschaft. Bij opening van een Lodereindoosje werd een aangename geur verspreid. Deze doosjes werden door vrouwen bij zich gedragen, en bevatten een sponsje of watje waarmee de huid gedept kon worden. Behalve als geurwater schijnt Loderein ook gebruikt te zijn om de geslachtsdrift te stimuleren.
Tot de bezittingen van de weduwe De Pauw behoorden ook diverse schilderijen, waaronder twee schilderijen met vergulde lijsten, voorstellende de koning en de koningin van Frankrijk. Waarschijnlijk waren dit Lodewijk XV en zijn echtgenote Maria Leszczyńska. Ruim een jaar na het overlijden van de weduwe De Pauw veroverde Lodewijk XV de stad Maastricht.
Suriname
De hiervoor genoemde Russische roebels van de weduwe De Pauw laten een internationaal karakter van de stad Maastricht doorschemeren. Dat internationale karakter blijkt ook uit andere feiten. Zo is te lezen in een akte van notaris Peter Frederix (23 september 1778) dat in Maastricht een zekere Christiaen Ernst actief was. Christiaen was door de directeuren van de Sociëteit van Suriname aangesteld als werver (ronselaar). De Sociëteit van Suriname was verantwoordelijk voor het beheer van de kolonie Suriname. De kolonie moest bevolkt worden, en om die reden had Christiaen Ernst de opdracht gekregen om zoveel als mogelijk mensen vanuit onder meer Maastricht naar de kolonie te lokken.
Wie niet naar Suriname vertrok, maar wel naar Oost-Indië, was Lambertus Lambrechts. Lambertus vertrok in 1740 vanuit Maastricht naar Amsterdam, om daar als korporaal aan boord te gaan van het schip de Batavier. De bestemming was Oost-Indië. Lambertus overleed vervolgens en had nog recht op soldij. Op 27 augustus 1759 gaf zijn in Maastricht woonachtige moeder Maria Gertrudis Prinssen volmacht aan haar dochter om zich naar Amsterdam te begeven om daar bij de VOC-kamer een bedrag van 23 gulden, 13 stuivers en 14 penningen op te halen.
Twee geloven op één kussen
Twee geloven op één kussen, daar slaapt de duivel tussen. Het is een bekend gezegde. In Maastricht kwam het regelmatig voor dat inwoners die niet dezelfde religie aanhingen, met elkaar trouwden. Hendrick Jacobs en Catharina le Ducq waren verliefd geworden. Ondanks hun verschil in geloof, Hendrik was Rooms-Katholiek, terwijl Catharina gereformeerd was, wilden zij trouwen. In die tijd was een huwelijk een familieaangelegenheid. Familieleden van beide kanten zaten op 23 februari 1669 samen met het aanstaande bruidspaar aan tafel bij notaris Henricus van der Stam. Tussen de beide families werd overeengekomen dat alle kinderen die geboren zouden worden, zowel jongens als meisjes, opgevoegd zouden worden in de “waere Christelijcke gereformeerde religie”.
Een geloofsbekering op het sterfbed
Notariële akten halen vaak verrassende feiten uit het duister van het verleden. Wie zou tegenwoordig een notaris inschakelen als je van geloof wil wisselen? In 1727 gebeurde dat in ieder geval wel. Johan Oldrick Leeuwen lag ziek op bed toen notaris Guillaume Caris hem op 11 juni van dat jaar bezocht. Aan de notaris verklaarde Johan dat hij al langer van plan was om “het gereformeerd gelooff af te zweeren”. Het was zijn laatste wens om “het Roomsch Catholijck apostolijcq ende Pauselijck gelooff t’aenvaerden”. Door zijn bekering hoopte hij “sijne zaligheijd ende Hemelrijck te bekomen”. Notaris Caris legde alles keurig vast.
In 1739 had de schoonmoeder van kwartiermeester De Ramirez geruchten verspreid over het feit dat haar schoonzoon geprobeerd zou hebben om zijn schoonvader op zijn sterfbed te laten bekeren tot het Rooms-Katholieke geloof. Volgens die geruchten had De Ramirez predikanten belet om toegang te krijgen tot zijn schoonvader. De Ramirez stuurde op 10 september 1739 notaris Jean Louis Veugen naar zijn schoonmoeder om verhaal te halen. De schoonmoeder ontkende alles en verklaarde dat het “schelmen en leugenaers” zijn die deze verhalen hadden verspreid.
Was Loijse een “hex”?
Op de avond van 7 september 1660 ontstond op de Grote Gracht een ruzie tussen twee vrouwen. Het waren de echtgenote van de stalmeester van de gouverneur van Maastricht en Loijse, de weduwe van de militaire chirurgijn Jan Sourrin. De vrouw van de stalmeester schold Loijse op straat uit voor “ritsige teve”. Ritsig is een synoniem voor seksueel opgewonden zijn. Volgens de vrouw van de stalmeester was Loijse teveel op straat met diverse mannen. Een fatsoenlijke weduwe hoorde thuis te zitten, zo was de mening van de vrouw van de stalmeester.
De straatruzie liep totaal uit de hand. De vrouw van de stalmeester dreigde dat zij zou gaan bewijzen dat Loijse een “hex” was. Ze had ook naar Loijse geroepen: “ghij canaile, ghij kelderkens volck, ghij uijtsuijpster, ghij suijpt de menschen haar vleesch en bloet uijt”. Dankzij twee akten van notaris Jan Roumans zijn we anno 2025 op de hoogte van het voorval op de Grote Gracht in het jaar 1660.
De rammenas van Margriet Gadet
Op 2 maart 1731 deed Elisabeth Daemen, echtgenote van Hendrick Marres, op het kantoor van notaris Arnold Morren een boekje open over Margriet, de dochter van Nicolaes Gadet. Elisabeth en haar echtgenoot hadden een jaar op een kamer in het huis van de familie Gadet op de Boschstraat gewoond. Regelmatig gebeurde het dat ‘s-avonds en ‘s-nachts mannen op de voordeur van het huis klopten. Dit waren zowel burgers als militairen. Als dan vervolgens de deur werd geopend, werd altijd naar Margriet Gadet gevraagd. De bezoeker werd bij binnenkomst dan gelijk naar de keuken gebracht, waar Margriet zat te wachten.
Margriet had eens aan Elisabeth gevraagd om buiten te gaan wandelen. Elisabeth had dit in eerste instantie geweigerd omdat Margriet geen goede naam had in Maastricht. Na lang aandringen had Elisabeth toch ingestemd, waarna de twee dames een bezoek brachten aan herberg de Vier Torentjes, gelegen buiten de Tongersepoort. Eenmaal binnen gingen de dames samen naar een bovenkamer waar een man zat te wachten. Die man bood gelijk een fles wijn en een kan bier aan. Nadat zij met z’n drietjes wijn en bier hadden gedronken, had Margriet Elisabeth verzocht de kamer te verlaten. Elisabeth hoorde nog dat Margriet de hospes van de herberg verzocht om “raemenassen” te brengen. Als de hospes die niet had, dan zou zij naar de tuin gaan om die zelf uit te trekken, zo had Margriet gezegd. Op basis hiervan wist Elisabeth wat de intenties van Margriet waren.
Een rammenas is een knolgewas dat onder de grond groeit (wortelknol). De rammenas is verwant aan de radijs. De meeste soorten zijn rond met een zwarte schil en helderwit vruchtvlees. Ze hebben een licht pittige smaak. Er zijn ook langwerpige varianten, zoals een geheel witte, die ook wel rettich wordt genoemd. Voor notaris Morren en Elisabeth Daemen was het blijkbaar overduidelijk wat de toegevoegde waarde van de rammenas was, maar anno 2025 blijft het gissen waarom Margriet Gadet een rammenas nodig had bij haar intieme activiteiten met de man op de kamer.
Nadat Elisabeth Daemen op verzoek van Margriet Gadet de kamer had verlaten, bleef Margriet een half uur alleen met de man. Toen de dames daarna samen terug naar de stad liepen, had Margriet zich beklaagd over de stinkende adem van de man. Elisabeth had daarop geantwoord dat zij wellicht beter van de man had kunnen afblijven. Tijdens haar verschillende ontmoetingen met Margriet had Elisabeth opgemerkt dat Margriet medicamenten slikte die een fatsoenlijke vrouw niet zou slikken. Waren dit wellicht medicamenten om een zwangerschap af te breken? Margriet moet ongetwijfeld een zeer opvallend figuur op de Boschstraat zijn geweest.
Van onze redactie
