Inhoudsopgave
Op maandag 27 oktober vierde Amsterdam officieel haar 750-jarig bestaan. Daarmee kwam een feestjaar ten einde dat precies een jaar eerder van start was gegaan. De aanleiding voor dat jubileum ligt in 1275, toen op 27 oktober van dat jaar voor het eerst op papier werd vermeld dat er mensen woonden bij de dam in de Amstel. De stad Amsterdam is trots op haar geschiedenis. Hoe gruuts is Maastricht eigenlijk op haar eigen prachtige en unieke geschiedenis?
Was Amsterdam in 1275 al een echte stad?
Amsterdam is uiteraard ouder dan die ene oktoberdag in 1275. Lang vóór dat jaar woonden er al mensen aan de oevers van de Amstel. Andere documenten uit die vroege periode ontbreken echter. Voor historici is het overigens niet vanzelfsprekend dat Amsterdam rond 1275 al een volwaardige stad was. De nederzetting was waarschijnlijk nog klein, kende weinig inwoners, had geen eigen bestuur en miste de functies die een echte stad karakteriseren. Het ‘geboortejaar’ 1275 is dus vooral symbolisch.
De geschiedenis van Maastricht als échte stad gaat uiteraard veel verder terug dan die van Amsterdam. Terwijl Amsterdam maandag haar 750ste verjaardag vierde, zou Maastricht zich alvast mogen opmaken voor haar eigen jubileumjaar. Wie namelijk de geschiedenis induikt, ziet al snel dat 2029 zomaar een heel bijzonder jaar voor de stad aan de Maas zou kunnen worden, een moment om de eeuwenlange geschiedenis van één van de oudste steden van Nederland in het licht te zetten.
Maastricht wordt een ‘Brabantse’ stad (1204)
De band tussen Maastricht en de koningen en keizers van het Heilige Roomse Rijk (het latere Duitsland) was al zeer oud toen de toenmalige Duitse koning Filips van Zwaben in 1204 besloot om een rechtshandeling uit 1202 van de Duitse koning Otto IV te bevestigen. Otto had onder meer het keizerlijke deel van Maastricht in leen gegeven aan hertog Hendrik I van Brabant. Ook de Maasbrug en de Sint Servaaskerk vielen onder dat keizerlijke deel. Deze belening van Maastricht aan de hertog ging volledig voorbij aan de oudere rechten die de bisschop van Luik in Maastricht had. In 1204 was het prinsbisdom Luik nog slechts een bisdom, het zou pas later een prinsbisdom worden.
De macht die de hertog van Brabant in Maastricht kon uitoefenen moest hij dus formeel gezien delen met de bisschop van Luik. Hoewel de bekende tweeherigheid van Maastricht al ouder is dan 1204, ontstond in dat jaar de geschiedenis van de heerschappij vanuit het (prins)bisdom Luik en het hertogdom Brabant over onze stad. In 2029 zal het 825 jaar geleden zijn dat een zeer belangrijke gebeurtenis in de geschiedenis van onze stad plaatsvond. Gaan we dat in 2029 zomaar negeren?
De bisschop van Luik is not amused (1204)
Toen de hertog van Brabant in 1204 definitief de macht in Maastricht overnam van het Heilige Roomse Rijk, was Hugo van Pierrepont de bisschop van Luik. Hugo ging niet zomaar akkoord met de Brabantse machtsovername in Maastricht. De invloed vanuit Brabant werd namelijk steeds groter. Samen met de graaf van Loon besloot de bisschop van Luik tot een strafexpeditie. In het najaar van 1204 werd Maastricht belegerd door de legers van het bisdom Luik en het graafschap Loon. Het resultaat was onder meer de verwoesting van de Maasbrug. De recentelijk aangelegde stadsomwalling (mogelijk gemaakt van aarde) werd bovendien met de grond gelijk gemaakt. Het jaar 1204 is dus niet zomaar een jaar in de geschiedenis van de stad. In 2029 verdienen de gebeurtenissen van 1204 het om herdacht te worden.
In 1214 vond overigens in de Sint Servaaskerk de feestelijke hernieuwde verloving plaats tussen Maria, de dochter van de hertog van Brabant, en de Duitse koning Otto IV. Het huwelijk werd vervolgens voltrokken in Aken. Hoe bijzonder is het dat het in 2029 815 jaar geleden zal zijn dat een koninklijke verloving plaatsvond in de Sint Servaaskerk?
Maastricht krijgt toestemming om een stadsmuur te bouwen (1229)
In 1229 overleed bisschop Hugo van Pierrepont. Enkele weken later verleende hertog Hendrik I van Brabant toestemming aan Maastricht om een stadsmuur te bouwen. De stad was op dat moment mogelijk zwak en niet versterkt. Enige maanden na het verlenen van die toestemming bekrachtigde de Duitse koning Hendrik VII de toestemming van de hertog van Brabant. Mogelijk dat nog in datzelfde jaar 1229 werd begonnen met de bouw van de muur. De Helpoort is de enige overgebleven poort die onderdeel uitmaakte van die eerste stadsmuur. Het kan toch niet zo zijn dat in 2029 voorbij wordt gegaan aan deze belangrijke historische gebeurtenis? Het is dan exact 800 jaar geleden dat Maastricht officieel haar eerste stadsmuur mocht bouwen. In 1229 werd in feite de vestingstad Maastricht ‘geboren’.
De Alde Caerte (1284)
Na de Brabantse machtsovername bleef het lange tijd onduidelijk welke heer (de hertog van Brabant of de bisschop van Luik) welke rechten kon uitoefenen in de stad waar zij samen de scepter over zwaaiden. Het gevolg was dat er regelmatig conflicten ontstonden over de verdeling van de bevoegdheden. Uiteindelijk werd in 1284 de gezamenlijke soevereiniteit vastgelegd in een verdrag. Dit verdrag ging de geschiedenis in als de Alde Caerte. In 2029 viert dit voor Maastricht uiterst belangrijke document de 745ste verjaardag. In 1356 werd de Alde Caerte aangevuld met de Doghter Caerte.
Toen in 1430 de Bourgondische hertog Filips de Goede de nieuwe hertog van Brabant werd, bleven de Alde Caerte en de Doghter Caerte onveranderd van kracht. En datzelfde gebeurde ook toen in de zestiende eeuw de titel hertog van Brabant via erfopvolging overging op de koningen van Spanje. Onder meer Filips II van Spanje was mede-heer van Maastricht. In die hoedanigheid heeft hij meerdere keren Maastricht bezocht. De Alde Caerte en de Doghter Caertebleven van kracht tot het moment dat Maastricht in 1794 werd veroverd door de troepen van het revolutionaire Frankrijk.
De Trichter Oploop (1539)
De Maastrichtenaren moesten van de Spanjaarden niet veel hebben. Het gebrek aan vrijheid van godsdienst drukte zwaar op de bevolking. De verbranding, onthoofding en verdrinking van ketters vond ook in Maastricht plaats. De armoede nam toe in de stad omdat de bloeiperiode van Maastricht ten einde was gekomen. In 1539 kwam het volk in opstand tegen de politiek van de Duitse keizer Karel V, die tevens koning van Spanje was. Deze opstand wordt de Trichter Oploop genoemd. In 2029 zal het 490 jaar geleden zijn dat deze Maastrichtse volksopstand plaatsvond.
Ook Maastricht bleef niet gespaard van de bekende Beeldenstorm. In 1566 sneuvelden in de stad beelden en meubilair in onder meer kerken en kapellen. Als reactie op de Beeldenstorm besloot Margaretha van Parma, namens haar halfbroer koning Filips II van Spanje landvoogdes over de Spaanse Nederlanden, in 1567 een permanent garnizoen in Maastricht te legeren. De garnizoensstad Maastricht werd in dat jaar geboren.
Het beleg van Maastricht (1579)
De permanente aanwezigheid van een Spaans garnizoen drukte zozeer op de Maastrichtse bevolking dat de Maastrichtenaren in oktober 1576 in opstand kwamen. De opstand mislukte echter. Verdreven Spaanse soldaten wisten zich weer meester te maken van de stad, waarbij de stad grotendeels werd geplunderd. Zeer veel Maastrichtenaren kwamen tijdens deze Spaanse Furie om het leven. In november van dat jaar kwam de Pacificatie van Gent tot stand, op basis waarvan de Spaanse troepen in 1577 Maastricht moesten verlaten. In 1578 benoemde Willem van Oranje Sebastien Tapin, naar wie later de Tapijnkazerne werd vernoemd, tot vestingcommandant van Maastricht. In datzelfde jaar werd Alexander Farnese, zoon van Margaretha van Parma, de nieuwe landvoogd over de Spaanse Nederlanden. Alexander had zich voorgenomen de opstandige gebieden te heroveren. In juni 1579 werd Maastricht ingenomen door de Spanjaarden. Hierbij werd de stad wederom geplunderd en kwamen weer veel Maastrichtenaren om het leven. In 2029 zou herdacht moeten worden dat het 450 jaar geleden is dat Maastricht in 1579 op zeer gewelddadige wijze veroverd werd door de Spanjaarden.
Een nieuw stadhuis wordt geopend (1664)
In 1632 brak voor Maastricht de ‘Hollandse’ periode aan toen stadhouder Frederik Hendrik, een zoon van Willem van Oranje, de stad veroverde in naam van de Staten-Generaal van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. De Staten-Generaal traden toen in de rechten van de hertog van Brabant als mede-heer van Maastricht. Het bisdom Luik was inmiddels een prinsbisdom geworden. De opeenvolgende prins-bisschoppen van Luik bleven ook tijdens deze ‘Hollandse’ periode mede-heer van Maastricht.
In 1659 (in 2029 370 jaar geleden) werd de eerste steen gelegd voor de bouw van het nieuwe stadhuis op de Markt. In 1664 werd dit nieuwe stadhuis in gebruik genomen. In 2029 zouden we moeten herdenken dat het nieuwe stadhuis, één van de parels van de stad, 365 jaar geleden werd geopend.
De Franse periodes
In mei 1748 veroverde de Franse koning Lodewijk XV, een achterkleinzoon van de Zonnekoning, Maastricht. Deze Franse bezetting zou slechts van zeer korte duur zijn. Nog geen jaar later, in februari 1749, moesten de Fransen de stad weer verlaten. In 2029 zal dat 280 jaar geleden zijn.
In september 1794 stonden de Fransen weer voor de stadspoorten van Maastricht. Frankrijk was toen geen monarchie meer. In 1792 was de monarchie namelijk afgeschaft en vervangen door een republiek. Lodewijk XVI, een kleinzoon van Lodewijk van XV, verloor in 1793 zijn hoofd onder de guillotine, evenals zijn echtgenote, de Oostenrijkse aartshertogin Marie-Antoinette. In november 1794 moest Maastricht capituleren en werd de stad onder de voet gelopen door Franse soldaten. In 2029 zal deze verovering 235 jaar geleden zijn.
Twintig jaar lang zou Maastricht een Franse stad blijven. Op 5 mei 1814 verlieten de laatste Franse troepen de stad, en konden Nederlandse troepen het gezag over de stad overnemen. In 2029 kunnen we dus vieren dat het dan 215 jaar geleden is dat Maastricht na twintig jaar Franse overheersing bevrijd werd.
Het Verdrag van Londen (1839)
In 2029 hebben we nog iets anders te vieren. Hoewel niet alle Maastrichtenaren er even blij mee zijn, werd op 19 april 1839 in Londen een verdrag ondertekend waardoor Maastricht definitief een Nederlandse stad bleef. In dit verdrag werd ook de internationale erkenning van de onafhankelijkheid van België geregeld. Ook Nederland erkende deze onafhankelijkheid nadat negen jaar eerder, in 1830, de Belgische Opstand was begonnen. Het zal in 2029 190 jaar geleden zijn dat overeen werd gekomen dat Maastricht definitief een Nederlandse stad bleef.
Of 2029 een feestelijk jaar zal worden in Maastricht valt te betwijfelen. Mocht er wel aandacht aan worden besteed, dan zou dat een uitgelezen kans zijn om de bijzondere geschiedenis van deze adembenemend mooie stad eens écht in de schijnwerpers te zetten.
