Zit AI straks op de perstribune in de gemeenteraad?

Inhoudsopgave

Hoofdredacteur Björn Oostra van De Limburger stapt in zijn zaterdagse column in de teletijdmachine naar 2035 en blikt vervolgens tien jaar terug in de tijd op 2025. Een kanteljaar volgens hem. Wat hij vooral ziet is dat de redactie in 2025 tot het besef is gekomen dat het omarmen van kunstmatige intelligentie, AI, de redding van de regionale journalistiek zou inluiden. Kan straks de perstafel naar het persmuseum?

OPINIE

Oostra heeft geen andere keuze dan AI als heilige graal voor de redding van wat hij steevast "kwaliteitsjournalistiek" noemt te omarmen. In 2025 is de gemiddelde leeftijd van de ruim 60.000 print-abonnees opgelopen tot 74 (!) jaar, zo schrijft hij dit weekeinde. Koppel dat gegeven aan de drastische daling van print-abonnees die de hoofdredacteur eerder dit jaar bekendmaakte. In 2032 zijn er nog 30.000 print-abonnees, zei hij in juni. Het zijn cijfers die vrij precies de sterftetabellen van bijvoorbeeld pensioenfondsen volgen. Dan weet je dat je in de blessuretijd aan het spelen bent op jacht naar de gelijkmaker.

Het bedrijfsmodel van De Limburger en daarmee van de regionale journalistiek staat onder grote druk. De abonnee-inkomsten maken ongeveer tachtig procent uit van de totale inkomsten. De rest komt uit de verkoop van advertentie-ruimte. Verlies aan abonnees kun je financieel nog een tijdje enigszins compenseren door steeds meer geld weg te halen bij de hondstrouwe abonnees die wel nog lid zijn. Op de korte termijn bieden forse tariefsverhogingen nog soelaas. Het verlies aan advertentie-inkomsten laat zich uiteindelijk ook uittekenen. De huidige winstcijfers verhullen de scheuren in het fundament.

Dat beeld over de snel oplopende gemiddelde leeftijd leidt tot diverse conclusies. Voor de adverteerders is de snel ouder wordende doelgroep van nu nog gemiddeld 74 jaar, steeds minder interessant. Die doelgroep die de komende jaren rap richting de tachtig jaar gaat sluit nauwelijks nog abonnementen af, koopt minder nieuwe auto's, keukens, spijkerbroeken en gadgets. Als je richting de tachtig gaat, ben je waarschijnlijk niet op zoek naar een nieuwe baan. Het afnemend aantal lezers zet de inkomsten uit advertenties verder onder druk. Het abonneebestand is inmiddels al zo uitgedund, dat zelfs de overlijdensadvertenties in de krant zeer fors zijn teruggelopen. Nabestaanden zetten een overlijdensbericht tegenwoordig op Facebook of in het kerkblaadje in hun dorp.

Waar zowel de inkomsten uit abonnees als uit advertenties op termijn afnemen, stijgen de kosten juist. Want een andere conclusie is dat met zo'n daling van de print-abonnees de bezorgroutes niet korter maar wel veel dunner worden. Dat betekent bijna per definitie dat de kosten per bezorgde krant rap oplopen. Dat zal druk zetten op de vraag of die abonnees in de buitengebieden nog wel de krant bezorgd moeten krijgen? Voor je het weet zit je gevangen in een vicieuze cirkel. De hoofdredacteur ziet dat gevaar zelf ook in zijn column: "Nu is dat moeilijk voor te stellen, maar in 2025 werd de papieren krant nog door een echt mens op een fiets bij abonnees thuis afgeleverd." Wellicht gaat dat straks per drone? Al lijkt dat nu nog sciencefiction.

Een ander probleem is dat de verbindende kracht van de krant steeds verder afneemt als de nog actieve Limburgers in besturen, verenigingsleven, bedrijfsleven, cultuur en noem maar op geen abonnee meer zijn. De krant verliest dan relevantie. De papieren toekomst van de krant ziet er al met al zeer somber uit. En dat is niet alleen slecht nieuws voor de Limburger, maar ook voor Limburg, voor alle steden en dorpen.

De hoofdredacteur heeft geen andere keuze dan voorop te gaan als digitale messias. Hij schetst in zijn column welke kant dat op kan gaan. Hij zit in het jaar 2035 en blikt terug: "Destijds (in 2025 dus, red.) werd zelfs al voorzichtig de vraag gesteld of we het snelle nieuws, sportverslagen en al die gemeenteraadsverslagen niet veel beter door AI konden laten maken." De gedachte is nu dat de redactie zich dan veel meer kan concentreren op de stukken waarmee ze het verschil kan maken. Al die stukken zouden op elk denkbaar platform uitgeserveerd moeten worden en "op die manier zouden wij dan uiteindelijk het hoofd boven water moeten kunnen houden."

Waar De Limburger het nieuws door AI kan laten zoeken, bewerken, redigeren en uitserveren, daar kan een handige whizzkid op een zolderkamer, of een van de big tech bedrijven, dat straks ook. Sterker nog: het lijkt eerder een kwestie van tijd totdat iedereen een persoonlijke AI-nieuwsrobot heeft die voor hem of haar precies het nieuws selecteert dat hij of zij wil hebben. Je vinkt aan wat je allemaal interessant vindt en waar je van op de hoogte gehouden wil worden. En als je toestaat dat je ook advertenties ontvangt, krijg je je nieuws ongetwijfeld gratis. Hoe je het hebben wilt: via een AI-videopresentator, voorgelezen, in tekst of in een stripvorm: alles kan namelijk.

De wens van de hoofdredacteur lijkt hier toch echt de vader van de gedachte: AI als redding om meer tijd te hebben voor 'eigen' verhalen? Dat rechtvaardigt de vraag hoeveel 'eigen' verhalen er nog gemaakt kunnen worden straks? AI zal straks op elk denkbaar thema in milliseconden antwoorden kunnen formuleren. Hoe kun je op een oververhitte woningmarkt toch aan een huis komen als starter? Een interessante journalistieke vraag, maar de starter zelf kan de tien beste tips ook zelf met één vraag aan AI te weten komen. Waar zit die ruimte nog voor eigen verhalen? Opinies, commentaren, interviews, eigen sfeerreportages. Daar kan de pen van de journalist nog het verschil maken. Maar als je aan AI vraagt om vijf argumenten voor en vijf argumenten tegen sluiting van Maastricht Airport te noemen, krijg je ze keurig opgesomd. De ruimte om vrij te bewegen, de blauwe oceaan, zal steeds kleiner worden.

Als je als regionale krant nu oppert om alle gemeenteraadsverslagen door AI te laten maken, dan kun je inderdaad vele uren journalistiek werk besparen. Raadsvergaderingen zijn ogenschijnlijk vaak saai, de uitkomst voorspelbaar. Maar wat ga je allemaal missen? Je ziet de non-verbale communicatie niet meer. Bij commissie- en raadsvergaderingen spreek je veel mensen buiten de vergadering zelf om. In de antichambre, in de wandelgangen, tijdens de dinerpauzes. Je spreekt het publiek op de publieke tribune. Hetzelfde geldt voor de rapporten die allemaal door een gemeente geschreven worden: die kun je door AI laten verwerken tot een nieuwsbericht. Dat levert keurige stukjes op, maar AI mist dan nog net de lokale connectie met wat een rapport betekent in relatie tot bijvoorbeeld de Mestreechter Geis, tot de context.

Juist in de rafelranden van commissie- en raadsvergaderingen kun je als journalist signalen oppikken die de moeite van het onderzoeken waard zijn. Hetzelfde geldt voor voetbalverslagen. Juist als je langs de lijn staat en in de sportkantine je oor te luister legt, hoor je wat er speelt in de samenleving. Je kunt alles outsourcen aan AI, maar je informatiepositie wordt er niet beter door. Juist kwaliteitsjournalistiek heeft een rijke voedingsbodem nodig. Boots on the ground.

Voor De Limburger zal de hamvraag zijn hoeveel jongeren en actieven bereid zijn nog een enigszins serieus bedrag te betalen voor de verhalen waarmee de redactie het verschil wil maken. Die inkomstenstroom zal straks bepalend zijn voor de omvang van de redactie. En één ding is zeker: dat zal bij lange na geen redactie meer zijn van dik 120 journalisten die volgens een uitstekende CAO betaald krijgen.

Dat toekomstbeeld is niet alleen zorgelijk voor De Limburger, het is zorgelijk voor de lokale democratie als De Limburger straks de perstafel aan AI overlaat. Want ook de met een slordige 14,5 miljoen euro gesubsidieerde omroep L1 laat zich al lang niet meer zien in een raadszaal. Behalve als ze uit de andere media hebben opgepikt dat een wethouder of burgemeester dreigt te vertrekken of als een zwembad zo groot als Mosaqua dreigt te sluiten. En als L1 dan verslag doet, dan heeft de verslaggever logischerwijs meestal geen clou van de soms diepgewortelde lokale politieke verhoudingen en achtergronden. Dan is het hoog over een verhaal maken, vol overtuiging weliswaar. Uitzonderingen daargelaten.

De berichtgeving over de lokale democratie en de democratische controle daarop zal verder verschralen als AI in 2035 aan de perstafel in de raadszaal zit. Die berichtgeving wordt overgelaten aan op zijn best lokale omroepen, die als het gaat om het kritisch volgen van een gemeente vaak vanwege de goede relaties met de gemeente de hand uit voorzorg al op de handrem laten rusten. De berichtgeving wordt dan nog overgelaten aan hyperlokale initiatieven, zoals De Nieuwe Ster er één is. Maar dergelijke initiatieven die én journalistiek-kritisch zijn én gratis zijn voor de lezers, kunnen alleen in de middelgrote en grote steden actief zijn. Alleen in die steden zijn er nog voldoende adverteerders te vinden die willen meeliften op dat grote bereik van zo'n lokaal massamedium en daarvoor ook graag willen betalen. Maar die lokale initiatieven verzorgen geen dekking over ook de kleinere gemeenten. Het zijn straks oases in wat ze in Amerika al newsdeserts noemen.

Gemeenten zouden die lokale initiatieven kunnen helpen. Niet met subsidie. Maar door net als ondernemers doen advertentieruimte in te kopen om de bevolking effectief te bereiken. Ook al zijn die lokale initiatieven soms letterlijk de luis in de pels die ze stiekem het liefste willen verdelgen. De echte professionals begrijpen dat juist zo'n waakhond van groot belang is om de democratie te beschermen.

Ja, straks met de gemeenteraadsverkiezingen doet natuurlijk iedereen weer zo gedetailleerd mogelijk verslag van de verkiezingsstrijd en van de uitslag. En daarna - 2035? - laten we het dan steeds meer over aan AI om de lokale politiek te volgen? Benieuwd wat de opkomstpercentages in 2034 zullen zijn.