Bastiaens heeft gedrag van een zonnekoning

Inhoudsopgave

Wethouder Frans Bastiaens van de Senioren Stadspartij Maastricht (SPM) is de machtigste wethouder in Maastricht. Zijn politieke wil is nagenoeg altijd wet. Als Bastiaens ergens voor of tegen is, gaat het respectievelijk ook door of juist niet.

Vanuit een sterke overtuiging over wat goed is voor de stad, welbespraakt en sterk in het debat doet hij precies wat hij wil. Hij heeft gaandeweg het gedrag van een zonnekoning ontwikkeld. Net zoals machtspolitici zoals Jos van Rey (VVD) en Ger Koopmans (CDA) dat eerder ook lieten zien. Voordat die politiek uiteindelijk toch sneuvelden. Bastiaens lijkt zich in dat rijtje te voegen.

ANALYSE

Machtspolitici merken dat ze steeds sterker worden. Zolang ze geen tegenmacht hebben worden ze niet alleen machtiger, maar ook dominanter en roekelozer. Ze denken dat ze overal mee weg kunnen komen.

Tegenmacht is nodig. Die tegenmacht heeft Bastiaens niet in de gemeenteraad in Maastricht. Zijn SPM is de grootste coalitiepartij, al 45 jaar vrijwel onafgebroken aan de macht. Nu al zegt de partij dat ze in de volgende coalitie de hondenbelasting gaat afschaffen. Impliciet zeggen ze daarmee dat ze ook weer in de volgende coalitie zitten. Een zekerheid zoals het opkomen van de zon. Ze zullen het zelf niet eens meer in de gaten hebben. In de raad is de SPM altijd vol lof over de eigen wethouder. Dualisme is de partij vreemd. De politieke en fractievergaderingen worden vaak gehouden op de werkkamer van Bastiaens.

In het college is er ook geen tegenmacht. De coalitiepartijen in Maastricht hebben de afspraak dat ze elkaar altijd steunen. Lopende de coalitieperiode komt altijd de vraag op tafel: gaan we na de verkiezingen weer door met deze club? En ja, alle huidige wethouders willen dolgraag door. De partijen zeggen publiekelijk hardop wie hun wethouderskandidaat is. Dat geldt voor de zittende wethouders Bastiaens (SPM), voor Jeroen Hoenderkamp (GroenLinks), Manon Fokke (PvdA) en Hubert Mackus (CDA). De VVD-wethouder John Aarts keert wegens ziekte niet terug, maar ook hij was twee decennia de aangewezen kandidaat. En D66-wethouder Johan Pas wil ook dolgraag terug als wethouder, maar een coup onder leiding van Marlou Jenneskens van D66 lijkt daar een stokje voor te gaan steken. Kort gezegd: zonder de ziekte van Aarts en de coup van Jenneskens zou er in het wethoudersteam na de verkiezingen helemaal niks veranderen.

De burgemeester heeft nog een eigenstandige rol, zeker als hoeder van de integriteit. Maar ook Wim Hillenaar is niet het type dat Bastiaens tegen zal spreken. Hillenaar is geen tegenmacht. Net als oud-gouverneur Theo Bovens dat ook niet was voor Ger Koopmans. Zowel Bovens als Hillenaar zijn vooral verbinders. En ook de burgemeester van Roermond had dan misschien wel de ambtsketting om, maar Van Rey was toch echt de baas.

In die sfeer in het college van elkaar onderling niet afvallen voelt Bastiaens zich ongetwijfeld onaantastbaar. En dus geeft hij de Nederlandse Dansdagen op eigen houtje voor drie jaar en extra subsidie van 600.000 euro. Hij neemt dat besluit en deelt het de raad mee. En verdedigt zich in eerste instantie door te erop te wijzen dat hij dat geld in zijn eigen begroting alleen maar heeft verschoven van de programmering van de Bonbonnière (die leeg stond) naar de Nederlandse Dansdagen, ook cultuur. Bastiaens liet weten bevoegd te zijn dat zo te doen. De politieke ophef over die handelwijze onder aanvoering van raadslid Kitty Nuyts werd niettemin zo groot, dat Bastiaens alsnog het boetekleed aantrok. Voortaan zou hij dat niet meer zo doen en zou hij de raad vooraf peilen als er geld verschoven werd.

Dat Bastiaens graag zijn eigen keuzes maakt werd vervolgens volstrekt helder toen de vrijwilligers die het Sinterklaasfeest organiseren een verhoging van de subsidie van 2.500 euro naar 10.000 euro vroegen. Bastiaens had dat geld niet, maar toenmalig collega-wethouder Alain Garnier wist wel nog 2.500 euro extra te vinden voor de Sint. Dat geld kwam uit het armoedebeleid.

Bastiaens speelde vervolgens zelf wel weer voor Sinterklaas. Hij trok eigenhandig 100.000 euro uit voor een idee van de KRO/NCRV om samen met Toneelgroep Maastricht een kerstconcert te houden op het Onze Lieve Vrouweplein. Deze keer kwam het geld uiteindelijk uit een potje 'onvoorzien'. Met name de oppositie in de gemeenteraad stond op zijn achterste poten, maar ook bij coalitiepartijen was - off the record - gemor te horen. Nou flikt ie het weer! Het verhaal gaat dat het geven van deze ton ambtelijk is ontraden, maar dat Bastiaens dat advies naast zich neer heeft gelegd.

Zelf besluiten over wie wel en wie geen extra geld krijgt is een patroon. Een onafhankelijke commissie die de gemeente adviseerde welke culturele instellingen en organisaties voor de komende vier jaar recht zouden hebben op subsidies, liet Bureau Europa net buiten de boot vallen. Dat was tegen het zere been. De wethouder kon daar eigenhandig niets aan doen: de onafhankelijke commissie omzeilen zou veel te opzichtig zijn. De oplossing: De SPM diende een motie in om Bureau Europa toch voor vier jaar enkele tonnen toe te schuiven. Bastiaens kreeg vervolgens via die motie van zijn partijgenoten de opdracht Bureau Europa toch te helpen.

In zijn dadendrang is de machtige wethouder richting gemeentesecretaris en ambtenarij ook een veeleisende wethouder. En juist de tegenmacht die de gemeentesecretaris ontwikkelde door voor zijn ambtenaren te gaan staan, laat zien hoe het spel van de macht wordt gespeeld. In de korte versie: exit gemeentesecretaris. Kusters zou niet genoeg en niet snel genoegen leveren. Het college zegde het vertrouwen in hem op en toen de gemeentesecretaris daarop de OR en het hoger management inlichtte, kon hij per direct naar huis. "Na zorgvuldige overweging", zo meldde het inderhaast opgestelde persbericht, was "besloten de samenwerking met Kusters te beëindigen". De man die met succes een kolossale reorganisatie bij de gemeente had doorgevoerd kon zijn biezen pakken.

Bastiaens sprak er vrijdagavond zelf over tijdens een geheime raadsvergadering. Ja, hij eiste veel, ja hij sprak wel eens met stemverheffing, ja, het schuurde wel eens met ambtenaren. Maar een dikke 'nee' op de vraag of er een angstcultuur heerst onder zijn bewind. De coalitie nam weer snel de rol van brandweerploeg op zich. Er was nooit een officiële melding tegen hem ingdiend. En er lag alleen maar een anonieme mail waarin gesproken werd over die angstcultuur.

Of er een angstcultuur is, ligt er natuurlijk aan aan wie je het vraagt. Een ambtenaar met twee studerende kinderen en een dikke hypotheek zal een stemverheffing van Bastiaens anders ervaren dan de wethouder zelf. Die ambtenaar zal in zijn advisering wellicht wat minder onafhankelijk zijn dan hij of zij professioneel zou willen. De Ondernemingsraad en de vakbonden zijn zich nu en beeld aan het vormen van de signalen die nu binnenkomen.

Saillant: de wethouder geeft nu zelf aan dat een cursus feedback geven en ontvangen hem zou kunnen helpen. Het is saillant omdat Bastiaens daar natuurlijk zelf mee lijkt te bevestigen dat er misschien toch nog wat ontbreekt in zijn gereedschapskist van persoonlijke competenties.

Opmerkelijk. Waar Wim Hillenaar de hoeder van de integriteit hoort te zijn, zei de burgemeester over het wegsturen van Kusters dat dat nou eenmaal zo gaat. Ook al lag er geen inhoudelijk dossier over disfunctioneren. De burgemeester meldde dat de chemie op was, dat er sprake was van botsende karakters. Benieuwd overigens wat dat betekent voor de hoogte van de vertrekpremie van Kusters en wat de rechter daarvan vindt, mocht het tot een rechtszaak komen.

Het signaal dat met het gedwongen vertrek van Kusters wordt afgegeven is desastreus. Tegenspraak wordt niet geduld, wie tegenspreekt kan vertrekken. "Houdoe en bedankt", zoals ze in Brabant zeggen.

Het mag niet verbazen dat er nu veel ongeloof, verbazing en ongemak is bij de ambtenaren. Die voelden zich al niet allemaal even veilig en zien nu dat hun hoogste baas die het juist voor hen opnam zijn congé krijgt. Vanuit de ambtenarij werd al eerder een beroep op de arbeidsinspectie gedaan om de situatie in Maastricht te komen onderzoeken. Dat is veelzeggend. De bevindingen van de arbeidsinspectie zijn nooit openbaar geworden.

De veiligheid van de ambtenaren en ook die van Gert-Jan Kusters is iets waar de OR zich nu sterk voor maakt. Ook de vakbonden zullen daar waarschijnlijk komende week nog hun bevindingen over gaan delen.

Tegen die achtergrond is het logisch dat diverse partijen in de gemeenteraad aansturen op een raadsenquête, op een diepgravend onderzoek naar de wat er gebeurd is in het stadhuis, naar zoals de motie omschrijft "het causaal verband tussen het vertrek van de gemeentesecretaris en de omgangsvormen binnen het college."

Net voor een motie van die strekking werd ingediend, werd de vergadering geschorst. Daardoor kwam de motie nog niet in stemming. De coalitie zal niettmin later kleur moeten bekennen: wil ze ook weten wat er nu precies gebeurd is, of gaat ze pal achter wethouder Bastiaens en het college staan? En stemmen ze tegen een onderzoek. De oppositie nog verder frustrerend.

Met de verkiezingen voor de boeg, zal de coalitie geen enkele trek hebben in een onderzoek, waar de eigen wethouders wel eens niet goed uit naar voren zouden kunnen komen. De vraag is wat wijsheid is. Hoe leg je aan je kiezers uit dat je geen onderzoek wil? Dat je niet wil weten hoe het zit. Hoe ga je de ambtenaren uitleggen dat ze gewoon weer veilig kunnen werken, als je niet eerst hebt onderzocht wat onderliggende oorzaken van onveiligheidsgevoelens zijn?

Doen alsof er niks gebeurd is en zo snel mogelijk weer overgaan tot de orde van de dag, het kan eigenlijk niet meer. Onderzocht zal moeten worden of de uiterste houdbaarheidsdatum van Bastiaens is overschreden, alvorens hij weer voor vier jaar wordt aangesteld.

Bastiaens moet ook zelf in de spiegel kijken. Is een cursus feedback geven en ontvangen nog wel een geloofwaardige aanpak? Of zit de dadendrang zo in de aard van het beestje, dat zo'n cursus eigenlijk alleen maar een kortdurend cosmetisch effect heeft in het begin?

Voor Bastiaens dreigt het scenario dat zich ook ontvouwen heeft voor Jos van Rey en bijvoorbeeld Ger Koopmans. Dat is het scenario van machers in de politiek die veel voor elkaar krijgen, maar wel tegen een hoge prijs voor alles en iedereen om hen heen. Uiteindelijk gaat dat toch een keer mis.