Een kwart eeuw bouwen aan het verleden

Inhoudsopgave

Op 29 mei 1867 tekende koning Willem III het Koninklijk Besluit tot opheffing van de vestingstatus van een zevental vestingsteden in Nederland. Eén van die steden was de vestingstad Maastricht. Hoewel vanaf de dertiende eeuw al stenen wallen rondom de stad stonden om deze te beschermen tegen aanvallen van de vijand, werd Maastricht pas in 1567 ingericht als een garnizoensstad. Dit betekende een constante aanwezigheid van vele militairen die de stad moesten beschermen tegen belegeringen. Afhankelijk van de politieke situatie kende het garnizoen in de daaropvolgende eeuwen een omvang die varieerde tussen de 1.000 en meer dan 8.000 manschappen. Binnen het grondgebied van het huidige Nederland was Maastricht de grootste garnizoensstad tot de komst van de Fransen in 1794. Het jaar 1867 is een bijzonder keerpunt in de geschiedenis van de stad aan de Maas.

Om dit laatste beeld van de vestingstad Maastricht levend te houden, besloot kunstenaar en maquettebouwer Paul Tieman in 1999 een maquette te gaan maken die Maastricht laat zien hoe het er in 1867 uitzag. Hij richtte hiervoor de Stichting Maastricht 1867 op. 26 jaar na de oprichting wordt er nog steeds gebouwd aan de maquette die vijf bij zes meter groot is. “Het is een gigantisch project, zowel qua oppervlakte als aantal gebouwen”, zegt Peter Scheele. Sinds een jaar is hij een van de tekenaars van de stichting. “De maquette is ingedeeld in blokken. Als een blok klaar is, wordt het geplaatst in de maquette. Voordeel van deze ‘deelmaquettes’ is ook dat je een stukje van het geheel kunt gebruiken voor tentoonstellingen, presentaties of onderzoek. Ik schat dat we na een kwart eeuw bouwen de helft van de maquette klaar hebben. Maar dat wil niets zeggen, want het centrum is natuurlijk veel meer werk dan het buitengebied. Qua werk gok ik dat we pas een kwart achter de rug hebben. Op dit moment wordt er gewerkt aan het gebied Markt, Grote Gracht, Batterijstraat en de Sint Catharinastraat.”

Monnikenwerk
Het nabouwen van de stad, de vestingwerken en de buitengebieden is een monnikenwerk. Alles wordt op een schaal van 1:500 gebouwd. Dat betekent dat vijf meter in werkelijkheid neerkomt op slechts één centimeter op de maquette. Sommige huizen zijn niet groter dan een vingerkootje. Alle huizen worden gemaakt van dik papier en koud tegen elkaar geplakt. Als het dak erop zit, wordt het een stabiel geheel en kunnen de schilders aan de slag. Maar voor het zover is, is er al een lang traject aan voorafgegaan.

Onderzoeken, tekenen, bouwen
“Eerst starten de onderzoekers. Zij beginnen met een wandeling langs de nu nog bestaande gevels en maken er foto’s van. Aan de hand van de kadasterkaarten uit 1823 en 1880 kan meestal worden bepaald of een gebouw er in 1867 ook al stond. Vervolgens worden er in het archief bouwtekeningen, vergunningen en raadsnotulen bekeken. Ook oude foto’s en literatuur worden door de onderzoekers geraadpleegd. Als deze informatie wordt vervolgens overgedragen aan de tekenaars. Op de computer maken ze een 2D-tekening van het huis of object. Iets wat de onderzoekers niet kunnen achterhalen, gaan we er zelf niet bij verzinnen. We gaan geen ramen intekenen of ornamenten bevestigen als we niet zeker weten of die er destijds ook daadwerkelijk gezeten hebben. De stichting streeft naar een historisch verantwoorde maquette.”

‘Maakindustrie’
Als de tekeningen klaar zijn, starten de bouwers. Iedere woensdagavond zijn de tekenaars en bouwers te vinden in hun werkplaats in Randwyck. “Daar zit de ‘maakindustrie’”, zegt Peter Scheele lachend. Dat het monnikenwerk is, blijkt wanneer je een bezoek brengt aan de werkplaats op woensdagavond. Drie tekenaars zitten achter hun computer de bouwtekeningen te maken. Vijf bouwers zijn geconcentreerd bezig met hun minuscule werk. Chirurgenmesjes, pincetten en hele kleine verf- en lijmkwastjes zijn hun gereedschap. Dit is ambachtelijk vakmanschap. “We zijn zeker geen freubelclubje”, benadrukt Lucy Willems, die een van de bouwers is. “We laten een stuk geschiedenis van Maastricht na. Ik noem ons ook wel eens kathedraalbouwers, want het eindresultaat gaat over meerdere generaties heen. De uiteindelijke maquette zal ik waarschijnlijk nooit te zien krijgen.”

Wanneer een deelmaquette klaar is, wordt deze van de werkplaats overgebracht naar de tweede verdieping van de mouterij van brouwerij Bosch in de Wycker Grachtstraat. Hier staat de complete maquette. “Als we een deelmaquette kunnen toevoegen, is dat altijd een feestelijk moment”, zegt Peter. “Dit is ook de plek waar we rondleidingen organiseren voor groepen die de maquette willen bezichtigen. Met de opbrengsten van de rondleidingen wordt het project gefinancierd, want we moeten onszelf bedruipen. Subsidie krijgen we niet. Daarnaast heeft de stichting de ANBI-status voor donaties.”

Eindresultaat
Zorgen maakt de stichting zich ook. Op dit moment werken er twee onderzoekers, drie tekenaars en vijf bouwers aan de maquette. Twee van hen zijn jonger dan 40 jaar, maar de meesten zijn ouder dan 70 jaar. “Aanwas is noodzakelijk”, zegt Peter. “Als er straks niet meer gebouwd kan worden, maken we ons wel zorgen wat er dan met de maquette gebeurt. Het zou toch zonde zijn als hij dan onafgemaakt zou blijven.” Zoals gezegd zullen Peter Scheele en zijn collega’s waarschijnlijk de voltooiing van de maquette niet meemaken. “Dat weet je, dit is een megaproject. Het is zoals Lucy zei: We zijn kathedraalbouwers. Ook daar gold dat de mensen die begonnen met bouwen aan de Sint-Janskerk, de Sint-Servaaskerk of de Onze Lieve Vrouwebasiliek nooit het eindresultaat hebben kunnen aanschouwen. Maar ze hebben wel letterlijk hun steentje kunnen bijdragen aan iets moois voor de volgende generaties. Dat geldt ook voor de maquettebouwers van Maastricht 1867.”

Wie de maquette wil bezoeken kan een rondleiding boeken via de website. Ook is het mogelijk om de maquette in combinatie met de brouwerswoning van Brouwerij Bosch te bezoeken.