Stadhuis wil grip op MTB, maar Theater juist verzelfstandigen

Inhoudsopgave

Tijdgeest of tegenstrijdigheid? De stad wil veel meer grip krijgen op het sociaal ontwikkelbedrijf MTB, terwijl al jaren nagedacht en gewerkt wordt aan de verzelfstandiging van het Theater aan het Vrijthof. Bij de MTB wil de politiek veel meer invloed krijgen op de strategische keuzes, terwijl bij het TAHV meer afstand van de gemeentelijke organisatie juist gezien wordt als sleutel tot cultureel en vooral ook zakelijk succes. Bij zowel de MTB als ook bij het TAHV legt Maastricht miljoenen bij aan de exploitatie. Wat is nu de beste aanvliegroute?

OPINIE

Wat duidelijk is: het denken dat de vrije markt en alle organisatievormen die daarbij horen de beste oplossing is om zaken te organiseren, is bepaald niet meer populair. Het vrijemarkt-denken heeft de postbezorging geen goed gedaan. In plaats van één efficiënt bedrijf rijden er nu vijf, zes bedrijven elke dag door dezelfde straten. De zorg? Na de privatisering verdwijnen de winsten in privézakken terwijl de verliezen en kosten voor de samenleving zijn. De jeugdzorg, Xonar? Dat is geen markt! Xonar redt het niet, maar de gemeenten blijven verplicht jeugdzorg te leveren. Marktdenken in het openbaar vervoer? Vraag maar aan de treinreizigers of dat een succes is. Voor alle geliberaliseerde markten is het beeld ongeveer hetzelfde. En dus is er een sterke neiging om de pendule nu weer de andere kant op te laten zwaaien.

Bij de MTB is het nu zo dat Maastricht (samen met Meerssen en Eijsden-Margraten) aandeelhouder is van de MTB die als NV een eigen Raad van Commissarissen heeft en een eigen directie. De politieke invloed op de koers en de keuzes van de directie is daarmee beperkt, terwijl de gemeente wel de jaarlijkse tekorten van om en nabij de vier miljoen euro afdekt.

Voor die constructie is ooit gekozen omdat de MTB ook opereert in een zakelijke omgeving. Die constructie heeft nog een voordeel. Bij een NV is de directeur volledig gecommitteerd aan de onderneming zelf en letten de commissarissen op of de trein niet uit de rails loopt. Voor die constructie valt veel te zeggen. Die constructie heeft in Maastricht ook eigenlijk altijd goed gefunctioneerd. De MTB is een bedrijf dat het in landelijke vergelijkingen goed doet.

Nu ligt er een voorstel om de MTB - en Annex en Podium24 - onder te brengen in een Gemeenschappelijke Regeling van zes gemeenten, Als er straks een inhoudelijk sterke wethouder in Maastricht is of juist een inhoudelijk zwakke wethouder is die zich gaat bemoeien met de strategie en het beleid van de MTB, dan zit daar ook een risico in. Politieke wensen door willen drukken in een bedrijf is vaak de kortste route naar oplopende tekorten. Terwijl de directeur van het bedrijf zich nu verantwoordt naar de aandeelhouders, zal hij dan rekening moeten houden met een wethouder.

Dat de politiek grip wil krijgen op haar publieke belangen, dat past bij de tijdgeest. Maar pak bijvoorbeeld de vraag welke groepen je in het sociaal ontwikkelbedrijf werkfit wil maken, op wil leiden en uit wil laten stromen. De wethouder en de directeur kunnen daar verschillend over denken. Wat politiek wenselijk is, kan bedrijfseconomisch leiden tot veel hogere kosten. Dat kan politiek goed te verdedigen zijn, maar dan moet de gemeenteraad er zich wel bewust van zijn dat het prijskaartje straks bij het stadhuis wordt bezorgd. Lees, bij alle belastingbetalers.

Wie directeur Brigitte van Eck van het Theater aan het Vrijthof over de voordelen van een verzelfstandiging hoort praten, zegt dat het TAHV juist de meeste impact kan maken als de organisatie onder de vleugels van de gemeente uit is. En dat geldt nog veel meer als straks de Middenzaal klaar is die qua kosten in een paar jaar is verdubbeld van 7,5 miljoen euro naar 15,2 miljoen euro, terwijl de bouw nog moet beginnen. Zijstap: als zo'n kostenoverschrijding zou gebeuren in het bedrijfsleven, had de CEO of de directeur en de CFO of de financieel directeur al lang zijn biezen kunnen pakken. In de politiek is er niemand die voor zo'n kostenexplosie verantwoording neemt of daartoe wodt gedwongen. Dat is hoe het werkt als de politiek verantwoordelijk is.

Hoe dan ook: Van Ecks argumenten om te pleiten voor een verzelfstandiging in 2030 in combinatie met een jaarlijkse miljoenensubsidie van de gemeente, staan haaks op de argumenten die nu voor de MTB gebruikt worden door het stadhuis om de organisatie juist weer onder politieke aansturing te brengen.

En dan hebben we nog het MECC. Daar is de gemeente aandeelhouder, net dus als nu nog bij de MTB. Bij het MECC voelt iedereen zich super comfortabel met die constructie. Dat geldt voor de directie die ook een Raad van Commissarissen heeft, dat geldt voor het college en dat geldt ook voor de gemeenteraad. Bij het MECC is het algemene gevoel dat als die organisatie als een bedrijf wordt gerund, de kosten-baten-analyse het voordeligst uitvalt. Het MECC kan dankzij een enorme spin off van bestedingen in de stad (zo'n 80 miljoen euro op jaarbasis) altijd rekenen op support en sympathie - en euro's - vanuit het stadhuis.

MTB, Theater aan het Vrijthof en MECC, drie organisaties die van groot belang zijn voor de stad en waar de stad verantwoordelijk is en blijft voor de continuïteit. Of het nu is op wat meer afstand als aandeelhouder of als deelnemer in een gemeenschappelijke regeling, waarbij de politiek veel meer aan het stuur komt te zitten.

Het is duidelijk dat de tijdgeest een grote rol speelt. Het vrije marktdenken legt het nu af tegen het denken dat de samenleving meer is gediend met een grotere rol van de overheid, tegen het denken dat de samenleving maakbaar is. Die grotere rol van de overheid moet zich ook vertalen in een grotere verantwoordingsplicht van verantwoordelijke bestuurders als het mis gaat met publieke middelen. Bij de Middenzaal is te zien dat dat denken nog wat ontwikkeling behoeft.