Veenbrand bij MUMC+ en UM

Inhoudsopgave

De reputatie van de met afstand twee grootste instellingen en werkgevers van Maastricht – het MUMC+ en de Universiteit Maastricht – ligt onder vuur. Er lijkt sprake van een veenbrand die zich moeilijk laat blussen. Bij het ziekenhuis gaan zorgen rond over patiëntveiligheid en een verziekte werkcultuur. De universiteit ligt onder vuur vanwege samenwerkingen die door sommigen als immoreel worden gezien: meewerken aan genocide! Het zijn forse aantijgingen. Ze halen breed de media. Een recente klap is het intrekken van de opleidingserkenning voor pathologie.

OPINIE

Opmerkelijk is dat beide instellingen al langer werken aan bestuurlijke integratie: samen sterker. De bestuurders, Helen Mertens (MUMC+) en Rianne Letschert (UM), willen daarbij niet spreken van een “fusie”. In het academisch ziekenhuis – het MUMC+, met die plus als verwijzing naar de universiteit – komen de culturen van zorg en wetenschap samen. Culturen die niet vanzelfsprekend in elkaars verlengde liggen.

Loopjongen
In de universitaire wereld ben je óf hoogleraar, óf gepromoveerd, óf je telt nauwelijks mee. Macht ligt er sterk bij de professoren. In het ziekenhuis is de hiërarchie minstens zo voelbaar, met tal van schotten, eilanden en koninkrijkjes. Ook daar is de positie van assistenten in opleiding kwetsbaar. Zij zijn afhankelijk van beoordelingen van hun opleiders en dat beïnvloedt hun bereidheid om misstanden aan te kaarten. Specialismen – zoals hartchirurgie of anesthesie – staan hoger in aanzien dan andere disciplines, zoals orthopedie. Dat wordt eerder als ‘lopendebandwerk’ gezien. In al die koninkrijkjes zwaait vaak één iemand de scepter.

Bolwerk
Het MUMC+ is niet alleen een ziekenhuis maar ook een academische instelling. Daar komen verschillende belangen en verantwoordelijkheden samen: wetenschap, opleiding, en patiëntenzorg. De bestuurlijke integratie maakt die complexiteit alleen maar groter. In universiteitsblad Observant werd de vraag gesteld of de UM als breed academisch bolwerk herkenbaar blijft. “Of hebben we straks een groot academisch ziekenhuis dat als het ware zijn eigen universiteit heeft?”

Toren
Nu in het ziekenhuis steeds nieuwe verhalen naar buiten komen over werkdruk, sociale onveiligheid en een zieke cultuur, dringt zich een fundamentele vraag op: wie bewaakt de cultuur? En waarom blijven problemen zo lang onder de radar? De complexiteit van de organisatie speelt daarbij zeker een rol. Ook symboliek telt: de raad van bestuur van het MUMC+ is fysiek gevestigd in een toren buiten het ziekenhuis – wat de afstand tot de werkvloer letterlijk en figuurlijk vergroot. Het doet denken aan bedrijven waar de directie vooraan mag parkeren en de werkvloer achteraan moet aansluiten. In plattere organisaties is het lastiger voor niet goed functionerende leiders om zich te verschuilen. Transparantie maakt misstanden eerder zichtbaar.

McKinsey
Wat te doen? Een organisatieadviesbureau als McKinsey werkt met het 7S-model, dat kijkt naar zeven onderling afhankelijke factoren: Strategy, Structure, Systems, Shared values, Skills, Style en Staff. Als er iets duidelijk is, dan is het dat er op meerdere van deze S’en iets moet gebeuren. De structuur en systemen lijken toe aan herziening – om ruimte te maken voor betere gedeelde waarden en een gezondere stijl van leiderschap.

Affaires
In 2024 en 2025 kwam een reeks van affaires naar buiten, wat aangeeft dat er op veel fronten werk aan de winkel is. Begin 2024 raakte de raad van bestuur van het MUMC+ zelf in opspraak. In anderhalf jaar tijd werd er voor een kwart miljoen euro aan declaraties ingediend – waaronder kosten voor privéchauffeurs, businessclass-vluchten en yogalessen aan een exotisch strand. De onthulling in De Limburger viel verkeerd bij het personeel, zeker gezien de ervaren hoge werkdruk op de werkvloer.

Kruitvat
Achteraf lijkt dat moment de katalysator van veel meer onvrede. Want er volgden ook publicaties over machtsmisbruik en angstcultuur bij Interne Geneeskunde en Pathologie. De verhalen kwamen van binnenuit, meestal anoniem. “Het broeit op meerdere afdelingen”, tekende de krant al op. De thema’s keren telkens terug: werkdruk, onveilige cultuur, hiërarchie en kwetsbare aio’s. De afhankelijkheid van beoordelingen maakt het lastig om vrijuit te spreken.

Opstand
Nu er opnieuw verhalen naar buiten komen – zoals over onveilige situaties op de medium care-afdeling H3 – lijkt een punt bereikt waarop personeel niet langer zwijgt. Het lijkt bijna op een opstand, geleid door artsen in opleiding en verpleegkundigen. Als meer afdelingen zich ook de komende weken en maanden uitspreken, wordt de druk op de raad van bestuur én de raad van toezicht steeds groter.

Cultuuronderzoek
De raad van bestuur probeert het vertrouwen te herstellen. Declaraties zijn soberder geworden. Er is een breed, onafhankelijk en diepgravend cultuuronderzoek aangekondigd. Dat is niet vrijblijvend. Het onderzoek wordt uitgevoerd door een extern bureau, aangestuurd door een onafhankelijk kernteam waarin medewerkers en medezeggenschapsorganen (zoals OR, VAR en stafconvent) vertegenwoordigd zijn. De bedoeling is: niet een rapport van bovenaf, maar een organisatiebreed leerproces.

Zorg
“De kwaliteit van de patiëntenzorg staat hierbij niet ter discussie”, stelt de raad van bestuur. “We werken met bevlogen professionals die dagelijks het verschil maken. Wat wij nu doen, is de randvoorwaarden versterken: een veilige, integere en respectvolle werkomgeving.”

Toezicht
Met het cultuuronderzoek laat het MUMC+ zien dat signalen serieus worden genomen. Afhankelijk van de uitkomsten zal de raad van toezicht zich mogelijk moeten buigen over de vraag: is het bestaande bestuur nog geloofwaardig genoeg om het herstel te leiden?

Salamitactiek
Tegelijk rust er ook een verantwoordelijkheid bij het personeel. Een salamitactiek – waarbij om de twee weken nieuwe onthullingen volgen – helpt de organisatie niet verder. Dat zou de inzet van duizenden medewerkers tekortdoen en kan het vertrouwen van de samenleving in het ziekenhuis ondermijnen.

UM
Ook de UM heeft het moeilijk. Er zijn bezettingen en bekladdingen. Ook hier lijkt sprake van een veenbrand die deels van binnenuit wordt gevoed. Bij faculteiten als FASoS en Rechten spreken tientallen medewerkers zich openlijk uit. Zij ondertekenden brieven waarin de raad van bestuur scherp wordt bekritiseerd.

Strategie
Actievoerders hebben aangekondigd dat het verzet doorgaat zolang de UM niet breekt met Israëlische instellingen. In een filmpje over de bekladding zeggen zij expliciet: “Als we de reputatie van de UM raken, zal dat de instroom van internationale studenten beïnvloeden.” Dat is voor de UM een riskante strategie. De reputatie van de UM is een belangrijke pijler van haar internationale positie.

Werkvloer
Ook hier speelt afstand een rol. Medewerkers voelen zich vrij – academische vrijheid! – om openlijk kritiek te uiten. Maar die vrijheid vraagt ook om verantwoordelijkheid: scherpe kritiek moet inhoudelijk blijven en constructief zijn. Er lijkt sprake van tweespalt.

Lobby
De bestuurlijke integratie van MUMC+ en UM is bedoeld om gezamenlijk sterker te staan – richting Den Haag, Europa, en andere partners. Samen lopen de begrotingen op richting twee miljard euro. Er werken straks ruim 10.000 mensen. Dat maakt indruk. Maar voordat de lobby slaagt, moet er intern vertrouwen zijn. Er is voorlopig nog veel werk aan de winkel.