Waut Koeken: “Het gaat niet alleen om geld”

Inhoudsopgave

Grote opluchting bij Waut Koeken, directeur van Opera Zuid, want voor dit jaar is zijn gezelschap gered. “Het is niet in woorden te vatten dat het gelukt is en in zo’n relatief korte tijd. De gemeente Maastricht en de provincies Noord-Brabant en Limburg hebben keihard voor ons gevochten.”

Door: Mikos Pieters

“Doorgaans heeft de sector, en dat hoort ook bij de democratie, alleen maar kritiek op het beleid”, trapt Waut Koeken af. “Wethouder Frans Bastiaens vervulde een sleutelrol. Niet alleen financieel maar ook het feit dat hij zijn nek uitsteekt en uitspreekt dat het ondenkbaar is dat opera zuid er niet zou zijn. Maar ook de culturele sector verenigde zich. Partners als Theater aan het Vrijthof, PLT (theaters Heerlen, Kerkrade en Sittard, red.) en het orkest Philzuid dragen bij door een coproductie samenwerking dus niet gewoon een reguliere bespeling.”

Generositeit
“Last but not least, hoe onwaarschijnlijk mooi en bijzonder is het dat André Rieu ons samen met Marjorie op deze manier steunt. Het is het resultaat van een langdurig contact. Hij heeft me gebeld, we hebben een aantal gesprekken gevoerd met vragen als: hoe zit dit, hoe doe je dat, hoe kijk je daarnaar?” In een verlossend telefoontje lichtte de maestro zelf zijn generositeit toe. “Daar word je heel stil van. Het gaat niet alleen om geld. Het gaat over het feit dat hij als icoon van de stad dat ook uitspreekt in het volle besef dat zijn naam ook heel veel betekent. Onze dank is enorm groot.”

Malpertuis
De steun uit de buurt Malpertuis was net zo belangrijk. Koeken wijst op tekeningen van de kinderen van de buurtopera. “Plotseling hadden ze een actie verzonnen met allemaal hartjes. Dat zijn momenten dat je vol schiet. De deelnemers van de buurtopera hebben ook op eigen initiatief, zonder dat wij er iets van wisten, een brief opgesteld met hun persoonlijke ervaringen en naar Den Haag gestuurd. Waarom Opera Zuid in hun leven zo belangrijk is en wat opera als kunst in hun leven is gaan betekenen.”

Iets wat voor sommigen allerminst vanzelfsprekend was. “We hebben wel eens deelnemers aan de buurtopera die het eerste moment dat ze binnenkomen heel eerlijk aangeven ‘Ik ben op zoek naar sociaal contact, ik ben op zoek naar een manier om binnen de wijk uit mijn isolement uit te komen. Maar sorry dat ik het zeg, jullie zijn wel een operabedrijf, maar opera is niks voor mij’. Een aantal weken of maanden later: ‘Ik had geen idee dat het dit kan zijn en Ik had geen idee dat ik zo zou kunnen genieten van een stuk muziek in een taal die ik niet spreek’.”

Brandhout
Koeken verklaart dit met een parabel van de Amerikaan Thomas WIlliams. “Je moet een eindeloos uitgestrekte vlakte voorstellen in de schemering. Op die vlakte brandt een piepklein vuurtje en aangetrokken door dat vuurtje komen uit alle mogelijke windrichtingen mensen bij elkaar. Iedereen heeft iets van eigen brandhout of brandstof meegebracht opdat het opflakkert tot een immens vreugdevuur. Het vuur verwarmt je niet alleen, het doet je bewust worden van de schoonheid op de gezichten van iedereen.”

“Het klinkt misschien heel poëtisch en filosofisch, voor mij is die metafoor de essentie van wat opera is. De diversiteit dat je uit alle mogelijke richtingen bij elkaar komt. Ik denk dat door die letterlijke meerstemmigheid en meervoudigheid, opera juist heel veel te vertellen heeft voor de wereld van nu en het qua spiegeling heel goed aanslaat hoe we op dit moment naar de gefragmenteerde en polyfone wereld kijken of beleven. Ik merk tot mijn enorme vreugde ook dat het publiek verjongt. Jonge mensen die gewend zijn aan bliksemsnelle, onmiddellijke interactie worden geraakt door een personage dat net veel tijd neemt om te delen wat zij of hij voelt.”

Partnerschap
Door de vereende krachtsinspanning kan Die Dreigroschenoper gemaakt worden “Het idee komt uit mijn koker. Ik ben een jaar of twee geleden begonnen met de eerste telefoontjes. Want het is een atypisch stuk. Het is bijvoorbeeld In orkestbezetting geen evidentie als je het vergelijkt met een conventionele operabegeleiding. Dat is een voorbeeld van het versterkte partnerschap met Philzuid dat het überhaupt overwogen kon worden.”

“Ook inhoudelijk vond ik het gewoon de perfecte productie van de perfecte titel op het juiste moment. Het is alsof niet de kunst het leven imiteert maar andersom. Het is een stuk dat tijdgewrichten met elkaar verbindt.” Die Dreigroschenoper uit 1928 is gebaseerd op The Beggar’s Opera uit 1728. ”Bertolt Brecht en Kurt Weill zijn geïnspireerd in een periode met zowel artistiek als politiek enorm veel experimenten, met democratie maar ook antiliberale tegenbewegingen.”

Brandstof
Het wordt geen zwanenzang maar pas op de plaats. “Als we in één ding goed zijn dan is het wel out of de box produceren. Maar verwarmingskosten, de stijgende prijzen van de inflatie, de meer dan verdubbelde prijzen van metaal wat we nodig hebben om een veilige constructies te kunnen te kunnen maken, de prijzen van vrachtwagens, de prijzen van brandstof noem maar op, die kosten zijn in totaliteit meer dan verdubbeld.”

Aanpassingen zijn na dit jaar dus onvermijdelijk? “Ik heb altijd gezegd: ‘Wat er ook gebeurt, al vergaat de wereld, wij gaan de buurtopera nooit loslaten’. Idem dito voor de verdere ontwikkeling van kinderopera. Het is zo immens belangrijk om die lijn door te zetten. Hoe dan ook blijven we kinderopera maken.”

Pijnlijke beslissingen
“Opera is ‘in the bigger picture’ een dure kunstvorm omdat je heel veel mensen nodig hebt om het voor elkaar te krijgen. We redden het niet om onze basisopdrachten uit te voeren en weten ook dat deze onwaarschijnlijke krachtinspanning eenmalig is. Het zal noodzakelijk zijn om In de activiteitenplanning en de programmering voor de komende jaren heel moeilijke en pijnlijke beslissingen te nemen. Want mathematisch kan het gewoon niet anders.”

Voor de Rigoletto van regisseur Julien Chavaz, die zich eerder bij Opera Zuid waagde aan Roméo et Juliette, valt daarom weinig te lachen. “Het is een coproductie en heeft met onze kostuums gespeeld in Dublin en staat in augustus in Santa Fe. Hoe tragisch is het vervolgens dat deze niet met een Nederlands publiek gedeeld kan worden.”

Cynisme
Het is een stap terug om hopelijk later weer een forse stap vooruit te kunnen zetten. “Met enig cynisme zou ik kunnen zeggen, we zijn heel optimistisch over verbetering vanaf 2029 om de simpele reden dat slechter gewoon niet kan. De Raad voor Cultuur, het wettelijk adviesorgaan, signaleert dat het zo niet verder kan. Ik denk dat die oproep niet genegeerd kan blijven. De belangrijkste wens is dat Opera Zuid de komende periode opnieuw kan groeien zoals we de afgelopen periode ondanks alles hebben kunnen doen.”

Of dat net zo succesvol zal zijn als de geslaagde actie, is te bezien. “Het is denk ik ongelooflijk moeilijk om daar nu allerlei voorspellingen over te doen omdat het politieke klimaat zo onzeker is. We moeten nog beter bij de politiek aantonen wat wij niet alleen een immateriële meerwaarde creëren voor een samenleving, dat het noodzakelijk is dat er kunst en cultuur bestaat. Maar dat ook een platte optelsom. Voor elke euro die het beleid in cultuur investeert rollen drie euro’s de schatkist in.”

Cruciaal
“Ik ga niet over de verdeling van middelen in dit land, daar heb je beleid voor en ik ben het oneens met dit beleid, dat moge duidelijk zijn. Ik vind het erg belangrijk dat onze collega's van de Reisopera een goede financiering hebben en ik vind het cruciaal dat onze collega's in Amsterdam als nationaal instituut hun rol kunnen spelen.”

De Nationale Opera, De Nederlandse Reisopera en Opera Zuid zijn dus collega’s in plaats van concurrenten? “Ik denk dat dat drie gezelschappen elkaar nodig hebben om een mooi totaalverhaal te kunnen schrijven. Net zoals voor het totaalplaatje bijvoorbeeld Opera Compact en Opera2day ook ontzettend belangrijk zijn. Als je landelijk kijkt en specifiek inzoomt op opera dan denk ik dat daar een ecosysteem bestaat en dat we elkaar aanvullen, dat we complementair repertoire brengen. Sowieso is er overleg over de programmering en dan houden we zoveel als dat kan rekening met elkaar. Geen drie Cosi fan tutte in hetzelfde theaterseizoen.”

Postzegelgroot
Als Belg is het voor hem sowieso moeilijk te begrijpen. “Als je Nederland vergelijkt met een piepklein landje als België, postzegelgroot, dan heb je daar meer grote operahuizen en operabudget dan in dit land. In Aken is er sinds iets meer dan een jaar een nieuwe intendant met ontzettend goeie frisse ideeën. Een allereerste stap in die samenwerking was het project Eine Kleine Opera in het Theater aan het Vrijthof. Duitse kinderen en kinderen van de Limburgse koorschool gaan samen een voorstelling maken die hier te zien is en straks ook in Aken.”

“Ook al zijn ze vlakbij, als operahuis voelt het wat ver weg. In mijn analyse heeft dat veel te maken met de taalbarrière. Ik denk dat er veel meer mensen vanuit Maastricht in Luik naar de opera gaan dan omgekeerd. Maar dan zit dus sinds vrij kort ook een nieuwe directie waarmee ik eerste gesprekken voer.”

De hand van de meester
“Het is mijn verantwoordelijkheid als artistiek leider om de schitterende talenten die klaar zijn voor de uitdaging van een opera in de grote zaal, om hun die kans te kunnen bieden. Net zoals ik die ooit als jonge regisseur heb gekregen. Dat ze via ons, hoe klein we ook zijn, hun eerste stappen in een internationale context kunnen zetten. Béatrice Lachaussée regisseerde voor ons Een lied voor de maan en is op dit moment in Kopenhagen bezig met een Vivaldi. Un ballo in maschera was vorig jaar in Marseille te zien en Der Schauspieldirektor gaat deze zomer naar het Buxton festival.” Wat betreft zijn eigen ambitie is Koeken resoluut: “Een hoofd vol dromen maar op dit moment is de absolute prioriteit Opera Zuid zelf.”

Artistiek kapitaal
Hij voelt zich thuis in Maastricht. “Ik ken weinig steden waar zoveel rijkdom in een stad aanwezig is. Waar op deze manier genre overschrijdend overstijgend wordt samengewerkt. Dat is heel verrijkend en heel inspirerend.”

“Wat ik Maastricht toewens is wat hier nu aan artistiek menselijk cultureel kapitaal aanwezig is, dat dat gekoesterd en behouden kan blijven. Dat we dus ook met zijn allen samen kunnen blijven groeien richting de toekomst.”